در حالی که سیستم UIAA، سیستم عددی فرانسوی (FR) و سیستم ده دهی یوسمیتی (Yosemite Decimal System) محبوب‌ترین سیستم‌ها در سطح جهانی هستند، بیشتر کشورها سیستم خاص خود را برای بهترین درجه سختی صعود و توصیف مسیرها در کشورهای شان توسعه داده‌اند.
از جمله این سیستم‌ها می‌توان به سیستم برزیلی، درجات توصیفی و فنی بریتانیا، مقیاس کراکوف (Krakow scale) (مورد استفاده برای صعودهای آهکی در لهستان و اروپای مرکزی)، مقیاس اوبانک (Ewbank scale) (مورد استفاده در نیوزیلند، استرالیا و آفریقای جنوبی)، مقیاس ساکسون (Saxon scale) (مورد استفاده در آلمان و سوئیس)، سیستم زمستانی اسکاندیناوی و اسکاتلند (مورد استفاده برای صعود یخ و ترکیبی) اشاره کرد.
درجه های مختلفی نیز برای انواع خاصی از مسیرهای صعود یخ و ترکیبی، همراه با بولدرینگ و صعود با ابزار استفاده می‌شود. اما در ادامه بخش یکم مقاله «درجه سختی در کوهنوردی» در زیر به چند سیستم مهم دیگر اشاره می شود.
سیستم عددی فرانسوی (FR)
سیستم عددی فرانسوی (French Numerical System) که به اختصار با آن FR می گویند و اغلب به عنوان سیستم درجه‌بندی ورزشی فرانسه (French Sport Climbing Grades) نیز شناخته می‌شود، یک مقیاس باز برای درجه‌بندی سختی مسیرهای سنگ‌نوردی ورزشی است. این سیستم در فرانسه و بسیاری از کشورهای دیگر برای ارزیابی دشواری صعودهایی که معمولا دارای بولت‌های از پیش نصب شده برای حمایت هستند، استفاده می‌شود.
در سیستم عددی فرانسوی، درجه‌بندی از عدد 1 شروع شده و به سمت عددهای بالاتر افزایش می‌یابد که نشان‌دهنده سختی بیشتر است. در عمل، مسیرهایی با درجه کمتر از 4 به ندرت دیده می‌شوند.
از درجه 5 به بالا، هر عدد می‌تواند با حروف کوچک b، a و c برای نشان دادن افزایش ظریف‌تر در سختی مشخص شود. به عنوان مثال، 5a آسان‌تر از 5b و 5b آسان‌تر از 5c است.
همچنین برای نشان دادن درجه‌ای که کمی سخت‌تر از زیرمجموعه اصلی خود است، از علامت «+» استفاده می‌شود. به عنوان مثال، +6a سخت‌تر از 6a و آسان‌تر از 6b است.
از نظر تئوری، هیچ محدودیتی برای بالاترین درجه در این سیستم وجود ندارد و با صعود مسیرهای سخت‌تر، اعداد بالاتری نیز استفاده می شوند. تا به امروز، سخت‌ترین مسیرهای صعود شده در جهان در این سیستم با درجه 9c نشان داده شده اند.
این سیستم بیشتر بر سختی فنی حرکات در طول مسیر، به ویژه سخت‌ترین قسمت (Crux) تمرکز دارد. عوامل دیگری مانند طول مسیر، استقامت مورد نیاز یا خطرهای بالقوه (که در سیستم‌های درجه‌بندی آلپی مورد توجه قرار می‌گیرند) در این سیستم نقش کمتری دارند.
درک دقیق سختی هر درجه می‌تواند ذهنی باشد و به تجربه و سطح مهارت فرد بستگی دارد. با این حال، در این جا یک راهنمای کلی ارائه می شود:
1 تا 3: مسیرهای بسیار آسان که بیشتر شبیه پیاده‌روی در زمین‌های سنگی هستند و نیازی به طناب یا تجهیزات فنی ندارند.
4: مسیرهای آسان با شیب بیشتر که ممکن است نیاز به استفاده از دست برای تعادل داشته باشند و برای افراد مبتدی مناسب هستند.
5: مسیرهای متوسط که نیاز به تکنیک‌های پایه سنگ‌نوردی و کمی قدرت بدنی دارند.
6: مسیرهای نسبتا سخت که نیازمند تجربه، قدرت بدنی قابل توجه و تکنیک‌های پیشرفته‌تر دارند.
7: مسیرهای سخت که فقط توسط سنگ‌نوردان با تجربه و با سطح آمادگی بدنی بالا صعود می‌شوند. این مسیرها نیازمند حرکات قدرتی، تکنیکی و استقامت زیاد هستند.
8: مسیرهای بسیار سخت که تنها توسط سنگ‌نوردان حرفه‌ای با سال‌ها تمرین و تجربه صعود می‌شوند. این مسیرها معمولا نیازمند حرکات بسیار دشوار و اغلب روی گیره‌های کوچک و با فواصل زیاد بین آن‌ها هستند.
9: سخت‌ترین مسیرهای صعود شده در جهان که تنها توسط تعداد انگشت‌شماری از برترین سنگ‌نوردان به اتمام رسیده‌اند. این مسیرها نیازمند حرکات بسیار دشوار و سال‌ها تمرین تخصصی هستند.
سیستم عددی فرانسوی به دلیل سادگی و دقت نسبی آن در ارزیابی سختی فنی، به طور گسترده در سراسر جهان و به ویژه در سالن‌ها و مناطق سنگ‌نوردی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سیستم به سنگ‌نوردان کمک می‌کند تا مسیرهایی را انتخاب کنند که با سطح مهارت و توانایی‌هایشان مطابقت داشته باشد و پیشرفت خود را به طور پیوسته ارزیابی کنند.
سیستم ده دهی یوسمیتی (YDS)
سیستم ده دهی یوسمیتی (Yosemite Decimal System – YDS) یک سیستم درجه‌بندی سختی در کوهنوردی است که به طور گسترده در آمریکای شمالی برای ارزیابی سختی مسیرهای پیاده‌روی، کوهنوردی و سنگ‌نوردی استفاده می‌شود. این سیستم در دهه 1930 توسط اعضای باشگاه سیرا (Sierra Club) در کالیفرنیا توسعه یافت و به مرور زمان برای پوشش دادن طیف وسیع‌تری از فعالیت‌های کوهنوردی اصلاح شد.
سیستم YDS از سه بخش اصلی تشکیل شده است: کلاس (Class)، درجه (Grade) و سطح محافظت (Protection Rating).
کلاس (Class)
کلاس در سیستم YDS، نوع زمین و میزان مهارت و تجهیزات مورد نیاز برای عبور از آن را توصیف می‌کند. این بخش بیشتر برای مسیرهای کوهپیمایی و کوهنوردی غیرفنی کاربرد دارد:
کلاس 1: پیاده‌روی آسان در مسیرهای مشخص و هموار که در آن ها نیازی به استفاده از دست نیست و خطر آسیب دیدگی کم است.
کلاس 2: پیاده‌روی در زمین‌های ناهموار با شیب ملایم که ممکن است گاهی اوقات برای حفظ تعادل در آن ها نیاز به استفاده از دست باشد.
کلاس 3: صعود با دست به سنگ شدن (Scrambling). در این مسیرها دست‌ها به طور منظم برای پیشروی و حفظ تعادل استفاده می‌شوند و احتمال سقوط و آسیب دیدگی در آن ها بیشتر است. برای این صعودها ممکن است حمل طناب برای احتیاط توصیه شود.
کلاس 4: صعود ساده با قسمت‌های در معرض خطر (Exposure). در این صعودها اغلب نیاز به استفاده از طناب برای حمایت وجود دارد و سقوط در آن ها می‌تواند منجر به آسیب جدی یا مرگ شود. معمولا امکان یافتن نقاط مناسب برای حمایت طبیعی در این مسیرها وجود دارد.
کلاس 5: جایی است که سنگ‌نوردی واقعی آغاز می‌شود. برای این صعودها نیاز به طناب، حمایت (Belaying) و ابزار محافظت (Protection) است. سقوط در این مسیرها می‌تواند منجر به آسیب جدی یا مرگ شود.
این کلاس با یک سیستم اعشاری برای نشان دادن درجه سختی فنی بیشتر تقسیم می‌شود.
درجه (Grade)
بخش «درجه» در سیستم YDS، که پس از کلاس 5 می‌آید، به طور خاص سختی فنی مسیرهای سنگ‌نوردی را نشان می دهد. این بخش با عدد 5 شروع شده و با افزایش سختی، عدد بعد از اعشار نیز افزایش می‌یابد.
5.4 – 5.0: صعود آسان با گیره‌های بزرگ و آشکار. اغلب برای مبتدیان مناسب است.
5.7 – 5.5: صعود با سختی متوسط. گیره‌ها کوچک تر می‌شوند و حرکات چالش‌برانگیزتر می‌شوند.
5.9 – 5.8: صعود پیشرفته. گیره‌ها کوچک تر و کم تر آشکار هستند و نیاز به تکنیک و قدرت بیشتری دارد.
5.10: صعودهای دشوار تا بسیار دشوار که فقط توسط سنگ‌نوردان با تجربه و حرفه‌ای انجام می‌شوند. صعود نیازمند تکنیک‌های خاص سنگ‌نوردی، قدرت و استقامت است.
5.11: صعود با حرکات ظریف و قدرتی روی گیره‌های کوچک.
5.12: صعود بسیار فنی که نیازمند مهارت، قدرت و استقامت بالا است.
5.13: صعود در سطح نخبگان با حرکات بسیار دشوار و اغلب طولانی.
5.14: صعود در بالاترین سطح جهانی با حرکات بسیار دشوار و نیازمند سال‌ها تمرین تخصصی.
5.15: سخت‌ترین مسیرهای صعود شده در جهان تا به امروز.
(در محدوده 5،15 – 5،10، برای نشان دادن تفاوت‌های ظریف‌تر در سختی، از حروف a، b، c و d بعد از عدد استفاده می‌شود. a آسان‌ترین و d سخت‌ترین زیرمجموعه در هر عدد است.)
سطح محافظت (Protection Rating)
بخش سوم سیستم YDS، سطح ایمنی و کیفیت نقاط حمایت در طول مسیر را ارزیابی می‌کند. این بخش معمولا با یک حرف نشان داده می‌شود. درجات حفاظتی YDS با پسوندی برگرفته از صنعت فیلم ایالات متحده، از PG تا X نشان داده می‌شوند. PG و PG13 نشان‌دهنده خطر کم آسیب بدنی در هنگام سقوط هستند. R و X نشان‌دهنده خطر بسیار بالاتر آسیب و احتمال مرگ پس از سقوط هستند.
G (Good) : نقاط حمایت خوب و فراوان هستند. خطر سقوط جدی کم است.
PG (Pretty Good) : نقاط حمایت معمولا خوب هستند اما ممکن است در برخی قسمت‌ها فاصله‌ها بیشتر باشد یا کیفیت بعضی نقاط کمتر باشد.
R (Runout) : فاصله‌های زیادی بین نقاط حمایت وجود دارد. سقوط می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
X (Extreme) : نقاط حمایت بسیار کم یا اصلا وجود ندارد. صعود بسیار خطرناک است و سقوط احتمالا منجر به آسیب جدی یا مرگ می‌شود.
درجه سختی در یخ‌نوردی
در حالی که بیشتر سیستم‌های درجه‌بندی بر صعود آزاد بر روی سنگ تمرکز دارند، این سیستم‌ها برای توصیف دشواری صعود صرفا بر روی یخ کافی نیستند. به همین دلیل سیستم های جداگانه ای برای یخ توسعه یافته اند. دو نوع درجه‌بندی برای یخ‌نوردی وجود دارد، درجه «یخشار (آبشار یخی) (water ice)» که تقریبا دشواری صعود در آبشارهای یخی را توصیف می‌کند و درجه بندی «یخ آلپی (alpine ice)»که صعود بر روی یخ دائمی را با دقت بیشتری توصیف می‌کند.
درجه WI به دلیل افزایش نادر بودن یخ دائمی در تمام طول سال، رایج‌ترین نوع است و از 1 تا 7 متغیر است.
WI 1: صعود با زاویه کم که برای صعود نیازی به ابزار ندارد.
WI 2: صعود با طول متوسط و زوایای تا 60 درجه با احتمال وجود برآمدگی، اما حمایت خوب.
WI 3: صعود مداوم با زوایای تا 70 درجه و برآمدگی‌های طولانی و شیب‌دار. مکان‌هایی برای توقف و مکان‌های فراوان برای پیچ وجود دارد.
WI 4: صعود مداوم در زوایای 80 درجه با بخش‌هایی با شیب 90 درجه با مکان‌های کمتر برای استراحت.
WI 5: صعود طولانی و طاقت‌فرسا با زوایای بین 85 تا 90 درجه با مکان‌های کم برای استراحت یا بخش‌های یخ نازک.
WI 6: بخش‌های طولانی از یخ در زاویه 90 درجه بدون استراحت و طول طناب‌های کوتاه. این مسیرها بسیار فنی هستند.
WI 7: بخش‌های طولانی از یخ نازک و با پیوند ضعیف با موانع فراوان برای غلبه و بخش‌های طولانی با زاویه 90 درجه.
درجه سختی صعود در زمین ترکیبی
از نظر کوهنوردی و صعود آزاد، زمین ترکیبی شامل بخش‌های سنگ، برف و یخ است که گاهی اوقات با هم همپوشانی دارند. در نتیجه، یک سیستم درجه‌بندی جداگانه برای توصیف آن‌ها مورد نیاز است. زمین ترکیبی معمولا در صعودهای طولانی آلپی و صعودهای کوهنوردی یافت می‌شود. این مقیاس از M1 تا M16 متغیر است.
M1 تا M3: زمین با زاویه کم که نیازی به ابزار ندارد و توانایی فنی کمی لازم دارد.
M4: زمین از تخت تا عمودی با مقداری ابزارگذاری خشک فنی.
M5: مقداری ابزارگذاری خشک عمودی مداوم.
M6: زمین از عمودی تا طاقچه با ابزارگذاری خشک فنی.
M7: زمین طاقچه‌دار با ابزارگذاری خشک فنی محدود به 10 متر.
M8: طاقچه‌های تقریبا افقی با ابزارگذاری خشک فنی.
M9: زمین عمودی مداوم یا کمی طاقچه‌دار با تعدادی گیره. همچنین ممکن است شامل یک سقف افقی با مکان‌های فراوان برای قرار دادن ابزار تا سه برابر طول بدن باشد.
M10: حداقل 10 متر سنگ افقی یا 30 متر ابزارگذاری خشک طاقچه‌دار با استراحت‌های کم.
M11: طول طنابی از صعود طاقچه‌دار که نیاز به حرکات ژیمناستیک دارد یا تا 15 متر طاقچه افقی.
M12-M16: زمین بولدری که نیاز به حرکات پویا، ظریف و فنی دارد.
| سیستم ده دهی یوسمیتی (YDS) | سیستم عددی فرانسوی (FR) | درجه UIAA |
|---|---|---|
| 5.0 | 1 | I |
| 5.2 - 5.1 | 2 | II |
| 5.3 | 3 | III |
| 5.4 | 4a | IV |
| 5.5 | 4b | -IV+/V |
| 5.6 | 4c | V |
| 5.7 | 5a | +V |
| 5.8 | 5b | -VI |
| 5.9 | 5c | VI |
| 5.10a | 6a | +VI |
| 5.10b | +6a | -VII |
| 5.10c | 6b | VII |
| 5.10d تا 5.11a | +6b تا 6c | +VII |
| 5.11b تا 5.11c | 6c | -VIII |
| 5.11d | 7a | VIII |
| 5.12a تا 5.12b | +7a تا 7b | +VIII |
| 5.12c | +7b | -IX |
| 5.12d | 7c | IX |
| 5.13a تا 5.13b | +7c تا 8a | +IX |
| 5.13c | +8a | -X |
| 5.13d | 8b | X |
| 5.14a تا 5.14b | +8b تا 8c | +X |
| 5.14c | +8c | -XI |
| 5.14d | 9a | XI |
| 5.15a تا 5.15b | +9a تا 9b | +XI |
| 5.15c | +9b | -XII |
| 5.15d | 9c | XII |
صعود آزاد یک فعالیت سرگرم‌کننده و پرارزش است اما نیاز به برنامه‌ریزی زیادی دارد. پیش از اقدام به صعود آزاد، حتما درجه صعود را بررسی کنیم تا تصمیمی آگاهانه بگیریم که آیا این مسیر برای ما مناسب است یا این که بهتر است مسیر دیگری را انتخاب کنیم.
