چه در حال صعودی چند روزه باشیم و چه در یک کوهپیمایی مفرح، اجاق پخت و پز یک وسیله ضروری برای ماست. اجاق های کوهنوردی در اشکال و اندازه‌های مختلف و با انواع مختلف سوخت عرضه می‌شوند. با بعضی از آن ها حتی می توان برای چند نفر غذا پخت، در حالی که برخی دیگر تنها برای گرم کردن آب مناسب هستند.
یک اجاق ایده‌آل باید پایدار، سبک و نگهداری اش راحت باشد. با این حال، وقتی صحبت از کوهنوردی به میان می‌آید، آنچه به طور خاص باید به دنبال آن باشیم، یک اجاق سبک است که بتواند آب را به سرعت به جوش آورد و مصرف سوخت آن بهینه باشد.
هنگام انتخاب اجاق کوهنوردی مناسب، باید به نوع برنامه هایی که انجام خواهیم داد، به جایی که می‌رویم و آنچه می‌خواهیم بپزیم تا تعداد افرادی که برای شان غذا پخته خواهد شد، آب و هوا و ارتفاع فکر کنیم.
توجه به این نکته ها نوع، اندازه و سوخت مورد نیاز ما را مشخص می کند که سه عامل تعیین کننده در انتخاب ما هستند.
انواع اجاق کوهنوردی
اجاق های کوهنوردی بسته به سوختی که مصرف می کنند دسته بندی می شوند.
اجاق گازی کوهنوردی
سرشعله گازی، پرکاربردترین نوع اجاق کوهنوردی است. سرشعله های کوهنوردی به بخش بالایی رزوه دار کپسول سوخت پیچ می‌شود. بیشتر این اجاق گازها بسیار کوچک هستند و کمتر از نیم کیلو وزن دارند. برخی از آن ها فندک (Piezo lighter) دارند که روشن کردن اجاق را سریع و آسان می‌کند.
این گروه مزایا و معایبی دارند:
مزایا:
- کوچک و سبک هستند.
- روشن کردن آن‌ها سریع است (پیش از روشن کردن شان نیاز به پیش گرم کردن، ندارند).
- شعله به راحتی تنظیم و پخت و پز به خوبی انجام می شود.
- پس از جدا کردن سرشعله، کپسول خود به خود مهر و موم می‌شود، بنابراین نگرانی برای ریختن و نشت سوخت نخواهیم داشت.
- برخی از اجاق گازهای کپسولی دارای تنظیم کننده فشار داخلی هستند تا در طول عمر کپسول، حرارتی ثابت را ارائه دهند (این امر عملکرد در هوای سرد و ارتفاع بالا را بهبود می‌بخشد).
- بسیاری از کپسول ها را برای بارها می توان دوباره پر و استفاده کرد.
معایب:
- بازوهای سرشعله ممکن است به اندازه کافی بلند نباشند و ظرف‌های بزرگ را به طور ایمن نگه ندارند.
- تشخیص مقدار گاز باقی مانده در بیشتر کپسول ها دشوار است.
- در برخی مدل ها نباید از محافظ باد استفاده کرد، زیرا می‌تواند گرمای بیش از حد را به دام بیندازد و منجر به انفجار کپسول شود.
- در هوای سرد، بعضی از کپسول‌ها فشار خود را از دست داده و شعله ضعیفی دارند (مگر این که اجاق گاز دارای تنظیم کننده فشار باشد).
- در مقایسه با اجاق های سوخت مایع، هزینه سوخت بیشتری دارند.
- کپسول‌های خالی باید به درستی دور ریخته شوند؛ زیرا بازیافت این زباله ها خطرناک و دشوار است.
اجاق گازی کوهنوردی در دو نوع ساخته می شوند:
- اجاق های یکپارچه کوهنوردی
- اجاق های شلنگ دار کوهنوردی
اجاق گاز کپسولی یکپارچه
این سیستم‌های پخت و پز دارای سرشعله ای هستند که مستقیم به کپسول سوخت پیچ می‌شود و به طور یکپارچه با یک قابلمه پخت و پز عایق‌دار پیچشی جفت می‌شود. این اجاق ها برای جوشاندن سریع آب و تهیه غذاهای آماده طراحی شده‌اند، نه پخت و پز آهسته غذاها (هرچند در برخی از مدل‌ها می توان از ظرف دیگری غیر از قابلمه همراه مجموعه استفاده کرد). این اجاق ها آب را به سرعت و کارآمد به جوش می آوردند که تا حدی به لطف محافظ باد سرخود آن هاست. برخی از این اجاق گازها همچنین دارای تنظیم کننده فشار داخلی هستند که عملکرد ثابت را در دمای پایین و در ارتفاعات بالا امکان‌پذیر می‌کند. مزیت دیگر این اجاق ها حجم کم شان است. پس از پایان کار همه قطعات در ظرف پخت و پز جای می گیرند. با این حال، در مقایسه با اجاق گازهای کپسولی استاندارد، سیستم یکپارچه سنگین‌تر است و مستعد واژگونی است.
در نوع استاندارد (معمولی) این سرشعله ها، می توان از انواع ظرف برای پخت و پز استفاده کرد.
اجاق گاز کپسولی شلنگ‌دار
این نوع اجاق گاز روی پایه خود قرار می‌گیرد و دارای یک شلنگ سوخت است که آن را به کپسول متصل می‌کند. آن‌ها نیز معمولا کوچک و سبک هستند. این اجاق گازها ممکن است دارای بازوهای پشتیبانی پهن‌تری برای پایداری ظرف های بزرگ تر باشند. همچنین می‌توان از محافظ باد برای سرشعله های شلنگ دار استفاده کرد.
سوخت کپسول های گازی
کپسول ها با سه نوع گاز پر می شوند:
پروپان
رایج ترین گاز کپسول اجاق های کوهنوردی است. این گاز در ارتفاع های زیاد و سرما عملکرد خوبی دارد. از سوی دیگر نسبت به بوتان گران تر و سنگین تر است.
بوتان
این گاز ارزان، سبک و در دسترس است، اما عملکردش در کوه های مرتفع و دمای زیر صفر درجه چندان خوب نیست.
ایزوبوتان
ایزوبوتان یکی از شناخته شده‌ترین جایگزین‌های سوخت اجاق گاز برای پروپان و بوتان است. این گاز سوختی ترکیبی است که ویژگی‌های سبک وزنی بوتان و عملکرد خوب پروپان را دارد. با این حال، ایزوبوتان در دمای 10- درجه سانتیگراد یخ می زند.
گازهای ترکیبی
برخی تولید کننده های کپسول اجاق گاز کوهنوردی ممکن است محصول خود را با ترکیبی از بوتان، پروپان و ایزوبوتان پر کنند. این ترکیب به منظور بهبود عملکرد اجاق گاز در شرایط مختلف آب و هوایی و دمایی صورت می‌گیرد. ترکیب دقیق گازها بسته به شرکت سازنده و نوع کپسول می تواند متفاوت باشد.
اجاق سوخت مایع کوهنوردی
همه اجاق های سوخت مایع کوهنوردی با گاز سفید (که با نام های بنزین سفید یا سوخت مایع بدون سرب نیز شناخته می شود) کار می‌کنند. این سوخت کاملا تصفیه شده است تا ناخالصی‌های کمی داشته و یا بدون ناخالصی باشد. گاز سفید داغ و تمیز می‌سوزد، در دماهای زیر صفر عملکرد خوبی دارد و در مقایسه با هزینه هر گرم گاز (سوخت کپسولی)، بسیار ارزان‌تر است. گاز سفید برای اجاق های کوهنوردی، کمپینگ و اجاق های اضطراری تولید می شود.
برخی از اجاق های سوخت مایع می‌توانند علاوه بر گاز سفید با برخی مواد دیگر مانند: بنزین اتومبیل بدون سرب، نفت سفید، سوخت جت یا دیزل نیز کار کنند.
دو نکته منفی اصلی در مورد اجاق های سوخت مایع وجود دارد:
1. بیشتر آن‌ها به پیش گرم شدن نیاز دارند، که شامل روشن کردن چند قطره سوخت در زیر مشعل است، تا شعله کوچکی ایجاد کند و آن را آماده روشن شدن کند. این کار اجاق را قادر می‌سازد تا سوخت مایع را به بخار تبدیل کند. همچنین باید سوخت مخزن را پمپ کنیم تا فشار سوخت افزایش یابد.
2. اجاق های سوخت مایع کوهنوردی همچنین نیاز به نگهداری دوره‌ای دارند، مانند تمیز کردن شلنگ سوخت یا تعویض اورینگ اجاق و روی مخزن سوخت.
مزایای اجاق سوخت مایع کوهنوردی عبارتند از:
- ارتفاع شان کم است و در زمین‌های ناهموار به خوبی پایدار می مانند.
- به راحتی می‌توان با نگاه کردن به مخزن سوخت، میزان سوخت باقی‌مانده را تشخیص داد.
- مخزن سوخت قابل پر شدن مجدد است، بنابراین کپسولی برای دور انداختن وجود ندارد.
- این اجاق ها در ارتفاعات بالا و در دماهای سرد بهتر از دیگر اجاق ها عمل می‌کنند.
این اجاق ها معایبی نیز دارند:
- به پیش گرم شدن و نگهداری نیاز دارند.
- امکان نشت و ریختن سوخت به بیرون هست.
- سنگین‌تر از اجاق گازهای کپسولی هستند.
- اجاق های چند سوختی گران‌ترند.
- سوخت‌های غیر از گاز سفید ناخالصی‌های بیشتری دارند که ممکن است در طول زمان قطعات اجاق (مانند لوله سوخت) را مسدود کند.
در مجله کوهپیما درمورد انواع کمل بک بخوانید
نکاتی برای استفاده از اجاق های سوخت مایع:
- بهتر است از الکل برای پیش گرمایش استفاده کنیم. این کار اجاق را از دوده حفظ می کند.
- مخزن سوخت را تا لبه پر نکنیم و فضایی برای هوایی که به آن پمپ می‌کنیم، بگذاریم. همچنین، سوخت با گرم شدن منبسط می‌شود، بنابراین کمی فضای خالی، از فشار زیاد به مخزن کم می کند.
- اگر قرار است چند ماه از اجاق استفاده نکنیم، باید مخزن سوخت را خالی کنیم.
- هنگام پخت و پز از محافظ باد استفاده کنیم.
- استفاده از مبدل در هوای سرد یا سفرهای طولانی، گرما را بهتر به ظرف هدایت می‌کند و در مصرف سوخت صرفه جویی می کند.
- مواظب باشیم گاز سفید با پوست برهنه تماس نداشته باشد، زیرا به دلیل تبخیر سریع در سرمای شدید می‌تواند باعث یخ زدگی شود.
- اگر از گاز سفید قدیمی استفاده می‌کنیم (که توصیه نمی‌شود)، از یک فیلتر برای صاف کردن هرگونه رسوب ریز که ممکن است در داخل آن پنهان شده و اجاق ما را مسدود کند، استفاده کنیم. گاز سفید با گذشت زمان تخریب می‌شود. اگر گاز سفید قدیمی رنگی شده، نشانه‌ای از این است که از عمر مفیدش گذشته است.
اجاق کوهنوردی با سوخت های دیگر
این اجاق ها می‌توانند انتخاب خوبی برای کوله‌گردی‌های طولانی و همچنین کیت‌های اضطراری خانگی باشند. برخی فوق‌العاده سبک و برخی دیگر کمی سنگین‌تر هستند. چند نوع مختلف از این اجاق ها وجود دارد که در زیر با آن ها آشنا می شویم:
اجاق چوب سوز کوهنوردی
در این اجاق ها می توانیم از شاخه‌ها و برگ‌هایی که در طبیعت گردی های مان جمع‌آوری می‌کنیم به عنوان سوخت استفاده کنیم. بنابراین در سفر سوختی حمل نخواهیم کرد. این می تواند دلیل خوبی برای انتخاب اجاق چوب سوز باشد.
مزایای این اجاق ها عبارتند از:
- ساده و سبک هستند. یک پایه و پیکربندی محافظ باد/پشتیبانی ظرف دارند.
- برخی از مدل‌ها می‌توانند در حین سوزاندن هیزم، برای شارژ تلفن همراه یا دیگر وسایل کوچک برق تولید کرده و از طریق اتصال USB آن را منتقل کنند.
- برخی از مدل‌ها را می‌توان با یک گریل تجهز کرد.
این اجاق ها معایبی نیز دارند:
- ممکن است بعضی از کوهنوردان و طبیعت گردان با آسیب زدن به طبیعت، سوخت مورد نیازشان را فراهم کنند.
- یافتن سوخت خشک در هوای بارانی می‌تواند دشوار باشد.
اجاق الکل دناتوره شده (Denatured alcohol)
این اجاق ها بیشتر مورد توجه کوله‌گردان سبک بار قرار می‌گیرد زیرا تنها چند گرم وزن دارند. برای تامین سوخت نیز کافی است یک بطری الکل را با اندازه‌ای متناسب با نیازهای خود حمل کنیم.
مزایا:
- اجاق های الکل دناتوره شده قطعات کمی دارند. بنابراین تعمیر و نگهداری شان آسان است.
- سوخت بی صدا می‌سوزد.
معایب:
- الکل به اندازه سوخت کپسولی یا گاز سفید گرما ندارد، بنابراین جوشاندن آب و پخت و پز بیشتر طول می‌کشد و به سوخت بیشتری نیاز است.
- استفاده از محافظ باد ضروری است.
- الکل دناتوره شده ممکن است چندان در دسترس نباشد.
اجاق الکلی کوهنوردی
این اجاق با الکل متانول کار می‌کنند و علاقه مندان بسیاری دارد. گاهی اوقات به عنوان اجاق طوفان نیز شناخته می‌شوند و در طیف گسترده‌ای از شرایط نسبتا مؤثر هستند. سادگی و سبکی ویژگی اصلی این اجاق هاست. همچنین نگهداری شان بسیار راحت است.
تفاوت الکل دناتوره و الکل متانول
- متانول با شعله آبی تر و گرم تری نسبت به الکل دناتوره می سوزد.
- متانول ممکن است دود بیشتری نسبت به الکل دناتوره داشته باشد.
- الکل دناتوره ایمن تر از متانول است.
- متانول سمی تر از الکل دناتوره است.
اجاق سوخت جامد کوهنوردی
این اجاق ها نیز انتخابی محبوب در بین کوله‌گردان سبک بار است. برخی از مدل‌ها آن قدر کوچک هستند که در جیب جا می‌شوند. سوخت این اجاق ها قرص های هگزامین و یا اتانول است که بر روی سینی مخصوص قرار می گیرد.
مزایا:
- ارزان قیمت هستند.
- وزن کمی دارند.
- حجم شان کوچک است.
- قرص‌ها به راحتی روشن شده و می توان آن ها را خاموش و دوباره استفاده کرد.
معایب:
- قرص‌ها ممکن است دود و بوی نامطبوعی داشته باشند.
- سوختن قرص‌ها ممکن است رسوب چرب و لکه روی قسمت زیرین ظرف باقی بگذارد.
- حرارت اجاق سوخت جامد به اندازه اجاق های دیگر نیست.
چند نکته مهم در انتخاب اجاق کوهنوردی
در زیر چند نکته تصمیم‌گیری کلیدی دیگر وجود دارد که در انتخاب بهترین اجاق کوهنوردی نقش دارند:
وزن اجاق: اگر در یک کوهنوردی طولانی گرم ها اهمیت دارند، انتخاب ما با کسی که از کوله‌گردی آخر هفته در کنار دوستان لذت می‌برد متفاوت خواهد بود.
زمان سوختن: هنگام بررسی انتخاب‌های خود، می‌توانیم مقایسه کنیم که اجاق ها با استفاده از وزن یکسان سوخت چه مدت می‌سوزند.
میانگین زمان جوش آوردن آب: این مشخصه می‌تواند به ما در انتخاب بین مدل‌ها کمک کند، به ویژه اگر کارایی سوخت برای ما در اولویت باشد.
اجاق گازی: اجاق گازی کپسولی آب را به سرعت می‌جوشانند، و برخی مدل‌ها در پخت آهسته خوب تا عالی هستند.
اجاق های سوخت مایع: این نوع اجاق آب را بسیار سریع (حتی در هوای سرد) می‌جوشانند. توانایی پخت آهسته در مدل‌های مختلف بسیار متفاوت است.
اجاق های دیگر: این اجاق ها اگرچه کندتر هستند و بیشتر برای جوشاندن آب در نظر گرفته می شوند،.
فندک (Piezo lighter): یک ویژگی کاربردی که در بیشتر اجاق های گازی وجود دارد، به ویژه اگر کبریت‌های ما گم یا خیس شده باشند.
پایه های تثبیت‌کننده: پایه ها که گاهی جداگانه نیز فروخته می‌شوند، می‌توانند به پایین کپسول‌های سوخت متصل شوند تا احتمال واژگونی مدل‌های ایستاده را کاهش دهند.
محافظ باد اجاق کوهنوردی
محافظ باد به محافظت از مشعل اجاق در شرایط بادخیز کمک می‌کند. آن‌ها معمولا با مواد انعکاسی مانند آلومینیوم ساخته می‌شوند. این به انعکاس گرما به سمت ظرف کمک می‌کند تا کارایی اجاق به حداکثر برسد. به یاد داشته باشیم که هرگز از محافظ باد با اجاق گازی که مستقیما به بالای کپسول پیچ می‌شود استفاده نکنیم. زیرا ممکن است کپسول بیش از حد گرم شده و منفجر شود.
نکاتی برای استفاده از اجاق گاز کوهنوردی
- در داخل چادر یا فضاهای بسته آشپزی نکنیم. این کار می‌تواند باعث مسمومیت با مونوکسید کربن و یا آتش سوزی شود.
- پیش از روشن کردن اجاق گاز، شلنگ، شیرها و اتصالات را از نظر نشتی یا آسیب بررسی کنیم.
- اجاق گاز را تا حد امکان روی سطحی هموار بگذاریم.
- یک ابزار چندکاره همراه داشته باشیم تا در صورت نیاز به تعمیرات اجاق، از آن استفاده کنیم.
- اگر اجاق گاز ما فندک دارد، باز هم خوب است همیشه کبریت‌های ضد طوفان و کبریت چخماقی همراه داشته باشیم.
نگهداری از اجاق گاز کوهنوردی
هنگامی که اجاق گاز مناسب خود را انتخاب کردیم، چند کار هست که می‌توانیم برای بهره‌مندی بیشتر از آشپزی و بهترین استفاده از اجاق گاز خود انجام دهیم:
- هنگامی که از آن استفاده نمی‌کنیم، منبع سوخت را از اجاق گاز جدا کرده (در صورت امکان) و در مکانی خنک و خشک نگهداری کنیم.
- اجاق گاز خود را پس از هر سفر تمیز کرده و مطمئن شویم شلنگ های رابط تمیز و سالم هستند.
- پس از هر برنامه، میزان سوخت باقی مانده را بررسی کنیم.
- داشتن یک کپسول پشتیبان ایده خوبی است تا مطمئن شویم هنگام کوهنوردی گرسنه نمی مانیم!
- پیش از برنامه، اجاق خود را آزمایش کنیم تا مطمئن شویم که به درستی کار می‌کند.
