کوهنوردان باتجربه می دانند که در کوهنوردی کنترل ذهن در بسیاری از مواقع مهم‌تر از کنترل بدن است. همچنین می دانند یاد گرفتن گره‌ها و کاربردشان، کمک بزرگی به آمادگی ذهنی و فیزیکی می‌کند. نیز می دانند که گره‌های درست بسته شده در کوهنوردی خط میان ایمنی و خطر هستند.
این مقاله تنها مقدمه‌ای بر آشنایی با گره‌های کوهنوردی است نه یک کلاس پیشرفته با تمرین میدانی. آن را بخوانیم، سپس با یک مربی باتجربه کار کنیم یا از یک راهنمای رسمی و دارای مدرک حرفه‌ای آموزش بگیریم.
اصطلاحات گره های کوهنوردی
پیش از یادگیری گره ها خوب است با بعضی از اصطلاحات پرکاربرد و پایه ای آشنا شویم:
گره (Knot): هر پیچیدگی در طناب که ایجاد آن تصادفی نباشد و کاربرد مشخصی در کوهنوردی داشته باشد را گره می گویند.
پیچ یا حلقه طناب (Bight): قسمتی از طناب که به شکل یک حلقه درمی آید تا به طناب یا ابزار دیگری متصل شود.
سر فعال طناب (Working end): سر طنابی که برای بستن گره استفاده می‌شود.
سر ثابت طناب (Standing end): سر طنابی که در گره دخالت ندارد و آزاد است.
گره اتصال (Bend): نوعی گره که برای وصل کردن دو طناب به هم استفاده می‌شود.
گره به چیز دیگر (Hitch): نوعی گره که طناب را به چیزی مثل کارابین وصل می‌کند.
ویژگی های گره کوهنوردی
- در مقابل کشش و ضربه محکم و مقاوم است.
- به سادگی بسته و با دست به آسانی باز می شود.
- هنگام صعود بر اثر فشار وارد بر آن باز نمی شود.
- کوچک، کم حجم و دارای کمترین شکست است. زیرا هر شکست طناب باعث کاهش مقاومت آن می شود.
دسته‌بندی گره‌های کوهنوردی
گره‌های عمومی در کوهنوردی
نخستین دسته از گره ها که شاید بتوان آن ها را «گره های عمومی و مکمل» نامید، آن هایی هستند که نقش کمکی دارند، اما یادگیری شان بسیار ضروری است.
گره ضربدری (گره خود حمایت)(Clove Hitch)
این گره برای بستن طناب به کارابین یا میله برای حمایت موقت یا کارگاه استفاده می شود.
ویژگی‌های گره ضربدری
- بسیار سریع بسته می‌شود.
- قابل تنظیم است (مناسب برای تغییر طول طناب).
- در صورت فشار متناوب یا غلط ممکن است شل شود.
برای بستن آن دو حلقه در یک جهت درست می کنیم. حلقه دوم را روی اولی می گذاریم و هر دو را هم‌زمان در کارابین جا می دهیم یا می‌توانیم طناب را یک بار دور کارابین بپیچیم و بار دوم از روی خودش رد کنیم.
در شرایط مهم و پرریسک، بهتر است از گره مطمئن‌تری استفاده شود یا با گره ایمنی تثبیت گردد.
گره چفت شونده (مال بند) (Mule Knot)
این گره را می توان قفل موقت برای «گره مونتر» در هنگام فرود یا حمایت دانست؛ زمانی که نیاز به توقف یا آزاد کردن دستان مان داریم.
ویژگی‌های گره مال بند
- سریع بسته و باز می شود.
- برای حمایت از بالا یا کنترل فرود مناسب است.
- در ترکیب با گره مونتر کاربرد مناسبی دارد.
برای ایجاد این گره، پس از ساخت گره مونتر روی کارابین، سر آزاد طناب را بالا آورده، حلقه‌ای ایجاد می کنیم. سپس آن را روی طناب فشار داده و با یک گره Overhand در پشت کارابین قفل می کنیم.
با کوهپیما همراه باشید: انواع طناب کوهنوردی
گره ساده (سر دستی) (Overhand Knot)
گره ساده، گره پایه برای ایمن‌سازی انتهای طناب است و پایه گره‌های دیگر (Water Knot، Barrel Knot).
همچنین به عنوان گره اتصال دو طناب (در فرود دوطنابه) نیز استفاده می شود.
ویژگی‌های گره ساده (Overhand Knot)
- ساده‌ترین گره است
- در فشار بالا ممکن است باز کردنش سخت شود
- گره ایمنی مناسبی برای پشت بولین یا هشت است
برای ایجاد آن سر آزاد طناب را یک بار دور خودش می چرخانیم و از حلقه ایجادشده رد کرده، سپس سفت می کنیم.
گره توقف(سر دست دولا) (Stopper Knot/Double Overhand)
گره استوپر برای جلوگیری از عبور انتهای طناب از داخل ابزار (مثلا هنگام فرود) استفاده می شود.
ویژگی‌های گره توقف (Stopper Knot)
- نوعی گره ساده یا هشت روی سر آزاد طناب است.
- امنیت بیشتری هنگام فرود یا حمایت در مسیرهای ناشناخته ایجاد می کند.
انتهای آزاد طناب را به دور خودش حلقه می کنیم. سر طناب را از داخل حلقه رد می کنیم. با کشیدن دو طرف طناب گره را محکم می کنیم. بستن این گره در انتهای طناب هنگام فرود، می‌تواند امنیت ما را بیشتر کند.
گره قلاب/پاگنجشکی (چنبره ای) (Girth Hitch)
این گره برای اتصال اسلینگ یا تسمه به کارابین، طناب یا اجسام ثابت (درخت، میخ سنگ، میخ یخ) استفاده می شود.
ویژگی‌های گره پا گنجشکی (Girth Hitch)
- سریع و ساده بسته می شود.
- در بارهای جانبی ضعیف‌تر است.
- نیاز به دسترسی به دو سر تسمه ندارد.
برای بستن آن تسمه یا طناب حلقه‌ای را دولا می کنیم، بخش خم‌شده را از داخل حلقه عبور داده و دو سر آزاد را از درون آن می کشیم.
گره پروانه آلپی (Alpine Butterfly Knot)
گره پروانه ای برای ایجاد یک حلقه میانی قوی روی طناب که از هر سه جهت قابل بارگذاری است بسته می شود.
ویژگی‌های گره پروانه آلپی (Alpine Butterfly Knot)
- مقاوم و متقارن است.
- به‌راحتی باز می‌شود حتی پس از فشار زیاد.
- مناسب برای ساخت نقطه حمایت در وسط طناب یا تیم سه‌نفره است.
برای ایجاد آن طناب را سه بار دور دست خود می پیچیم. حلقه وسط را از زیر حلقه دیگر رد کرده، آن را بالا می آوریم و از حلقه‌های کناری عبور داده سپس سفت می کنیم.
گره بشکه‌ای (Barrel Knot)
این گره برای ایمنی در انتهای طناب، پشت گره‌های اصلی مثل بولین و یا برای جلوگیری از عبور طناب از حلقه یا ابزار بسته می شود.
ویژگی‌های گره بشکه‌ای (Barrel Knot)
- محکم‌تر از Overhand است.
- به طناب آسیب کمتری وارد می‌کند.
- به‌سختی باز می‌شود، پس در موارد استفاده دائم بهتر است.
این گره شبیه گره Overhand بسته می شود، با این تفاوت که سر آزاد را دو بار یا بیشتر دور طناب می‌پیچیم و از داخل حلقه عبور می‌دهیم.
گره هشت (Figure of eight knot)
یکی از پایه‌ای‌ترین و مهم‌ترین گره‌ها در کوهنوردی، صخره‌نوردی و فعالیت‌های فنی با طناب است. این گره به دلیل ایمنی بالا، سادگی در یادگیری، و سهولت در بازرسی، به‌طور گسترده برای بستن طناب به هارنس (کمربند ایمنی) استفاده می‌شود.
کاربردهای گره هشت
– بستن طناب به هارنس کوهنورد
– ایجاد یک حلقه محکم در انتهای طناب
– استفاده در سیستم‌های حمایتی و کار در ارتفاع
این گره بسیار ایمن بوده و حتی زیر بار زیاد نیز به‌خوبی عمل می‌کند. شکل مشخص عدد 8 باعث می‌شود کوهنوردان و مربیان به‌راحتی درستی گره را بررسی کنند. گره 8 به دلیل سادگی از نخستین گره هایی است که کارآموزان کوهنوردی آموزش می بینند. از دیگر نکات این گره باز شدن آسان آن حتی پس از محک شدن زیاد است.
نحوه بستن گره هشت
- حدود یک متر از انتهای طناب را برمی داریم.
- یک حلقه در طناب ایجاد کنیم.
- آن را یک بار دیگر پیچ می دهیم (چرخش کامل 360 درجه).
- سپس انتهای کار را از داخل حلقه ایجاد شده رد می کنیم.
- با سفت کردن طناب، شکل عدد 8 به‌وجود می‌آید.
گره‌های اتصال به بدن یا هارنس
این گره‌ها برای اتصال طناب اصلی به بدن کوهنورد (از طریق هارنس) استفاده می‌شوند و مهم ترین شان عبارتند از:
گره هشت تعقیبی (Figure Eight Follow-Through)
این گره رایج‌ترین گره برای بستن طناب به هارنس است. برای ایجاد آن: نخست یک گره هشت ساده می‌زنیم، سپس سر آزاد طناب را از هارنس عبور داده و آن را از داخل مسیر قبلی گره دنبال می‌کنم تا گره دوباره شکل بگیرد. این گره بسیار ایمن، محکم و قابل باز کردن است.
گره بولین (Bowline)
یک گره کلاسیک برای اتصال طناب به بدن است، هرچند کمتر از گره هشت استفاده می‌شود چون در صورت وارد شدن فشار زیاد، ممکن است شل شود. برای بستن آن، یک حلقه کوچک درست می کنیم، سر آزاد طناب را از آن عبور داده دور طناب اصلی می‌پیچیم و دوباره از همان حلقه بیرون می‌آوریم. برای ایمنی بیشتر، معمولا یک گره ساده دیگر (گره توقف) پشت آن زده می‌شود.
گره‌های اتصال دو طناب به هم
این گره ها برای اتصال دو طناب به یکدیگر (مثلا هنگام فرود دوطنابه یا گره زدن حلقه پرُسیک) استفاده می‌شوند.
گره دو سر طناب دولا (ماهیگیر دوتایی) (Double Fisherman’s Knot)
یکی از محکم‌ترین گره‌ها برای اتصال دو طناب است، به‌خصوص اگر بخواهیم دو سر طناب نازک را به هم ببندیم (مثل ساخت حلقه پرُسیک). برای بستن آن، هر سر طناب را دو بار دور طناب دیگر می‌پیچیم و یک گره ساده (Overhand) می‌زنیم، سپس دو گره را به هم فشار می‌دهیم تا سفت شود.
گره سر دستی (Flat Overhand Knot/ EDK)
این گره برای اتصال دو طناب کوهنوردی در هنگام فرود استفاده می‌شود. برای انجام آن کافی است یک گره ساده روی هر دو طناب با هم بزنیم، سپس آن را سفت کرده و دم طناب‌ها را بلند باقی بگذاریم. بستن این گره سریع و آسان است ولی باید به درستی بسته شود تا باز نشود.
گره اصطکاکی (Friction Hitches)
این گره با طناب نازک‌تر روی طناب اصلی بسته می‌شود و اجازه می‌دهد طناب نازک روی طناب اصلی حرکت کند، اما هنگام وارد شدن فشار قفل می‌شوند.
گره پرُسیک (Prusik):
برای بستن این گره از یک حلقه طناب نازک استفاده می‌کنیم. آن را چند بار (معمولا ۲ یا ۳ بار) دور طناب اصلی می‌پیچیم و از داخل خودش عبور می‌دهیم. زمانی که فشاری وارد نشود، به راحتی روی طناب می‌لغزد، اما هنگام بار، قفل می‌شود. از گره پرسیک برای صعود روی طناب یا در عملیات نجات استفاده می شود.
گره کِلِم‌هایست (Klemheist)
این گره عملکردی شبیه پرُسیک دارد ولی فقط در یک جهت قفل می‌شود. طناب حلقه‌ای را چند دور، دور طناب اصلی می‌پیچیم و سر آزاد را از داخل حلقه عبور می‌دهیم. گره کلم هایست ساده‌تر و سریع‌تر بسته می‌شود.
گره قفل خودکار (گره پروسیک فرانسوی) (Autoblock/French Prusik)
این گره معمولا برای ایجاد پشتیبان در هنگام فرود استفاده می‌شود. برای بستن آن طناب نازک را چند بار دور طناب اصلی می‌پیچیم و دو سر آن را با یک کارابین به هارنس متصل می‌کنیم. چنانچه طناب فرود رها شود، این گره به صورت خودکار قفل می‌شود.
گره‌های فرود
گره‌هایی هستند که مستقیما در عملیات فرود یا حمایت استفاده می‌شوند، به‌ویژه در نبود ابزارهای مکانیکی.
گره حمایت (گره ایتالیایی) (Munter Hitch/Italian Hitch):
گرهی اضطراری که روی کارابین HMS بسته می‌شود و اجازه می‌دهد بدون استفاده از ابزار فرود مثل ATC، عملیات حمایت یا فرود انجام دهیم. برای ایجاد آن طناب را از داخل کارابین عبور داده پیچ می‌دهیم و دوباره وارد کارابین می‌کنیم. این گره برای موقعیت‌های اضطراری بسیار مفید است.
چند توصیه برای یادگیری و تمرین گره های کوهنوردی
- یک طناب تمرینی کوتاه برای تمرین در خانه داشته باشیم.
- هر گره را چندین‌بار تمرین کنیم تا با چشم بسته هم بتوانیم آن ها را ببندیم!
- همیشه گره‌ها را بررسی کنیم و مطمئن شویم تمیز، منظم و سفت بسته شده‌اند.
- هیچ‌وقت به گره‌ای که کامل نمی‌شناسیم اعتماد نکنیم.
- هنگام یادگیری بردبار باشیم و با دقت کارها را انجام دهیم.
- هر چه بیشتر تمرین کنیم، هنگام کوهنوردی گره ها را راحت تر، تندتر و ایمن تر می بندیم. همچنین تمرین زیاد باعث می‌شود در کوه یا روی صخره و دیواره استرس کمتر و تمرکز بیشتر داشته باشیم.
- گره‌ها ستون فقرات مهارت‌های استفاده از طناب در کوهنوردی هستند. آن ها را بیاموزیم.
