برای بسیاری از ما پیش آمده که در مسیرهای کوهنوردی و کوهپیمایی خود ناچار شدیم در بخشی از آن از دست های خود برای ادامه صعود استفاده کنیم. پس از پایان برنامه هم وقتی درباره کوهپیمایی خود صحبت کردیم، این بخش را با آب و تاب تعریف کرده ایم! اما هرگز با خود فکر نکردیم که تاکید ما بر آن بخش از مسیر به دلیل جذابیت بیشتر و متفاوت بودن آن است و این که توانایی ما به اندازه ای است که یک مسیر سنگی (نه چندان دشوار!) را بدون تجهیزات طی کردیم. شاید پس از نخستین تجربه های خوشایند چنین مسیرهایی، ناخوآگاه کوه هایی را برای پیمایش انتخاب کردیم که استفاده از این تکنیک در آن ها ضروری بود.
پس حالا که چنین صعودهایی که برای ما جذاب و به یادماندنی است، شاید لازم باشد با «تکنیک دست به سنگ (Scrambling)» و اصول و نکات ایمنی و تجهیزات لازم برای آن بیشتر آشنا شویم.
دست به سنگ (Scrambling) چیست؟
این اصطلاح در کوهنوردی به مسیرهایی گفته می‌شود که بین کوهپیمایی و سنگ نوردی قرار دارند. در این مسیرها، ارتفاع و شیب زیاد است و گاهی لازم است علاوه بر پاها از دست ها برای بالا رفتن استفاده کنیم، اما معمولا تجهیزات محافظ مانند طناب یا هارنس لازم ندارند. به همین دلیل، دست به سنگ شدن هم مهارت جسمی و تعادل و هم اعتماد به نفس ذهنی می‌طلبد. به عبارت دیگر دست به سنگ به معنای پیشروی روی مسیرهای شیب‌دار با کمک گرفتن از دست‌ها برای حفظ تعادل و گرفتن تکیه‌گاه است. شاید بتوان گفت اسکرمبلینگ فعالیتی است که از زمان آغاز کاوش انسان‌ها در کوه‌ها وجود داشته است.
دست به سنگ شدن تجربه‌ای هیجان‌انگیز است که مسیرهای خلوت‌تر، چشم اندازهای بهتر و مقدار قابل توجهی آدرنالین ارائه می‌دهد. با این حال، این فعالیت خطراتی ذاتی دارد و هر چه ارتفاع بیشتر شود، این خطرها افزایش می‌یابند. در واقع نمی‌توان دست به سنگ شدن را کاملا ایمن دانست، اما رعایت برخی نکات و شیوه‌های اصولی می‌تواند احتمال وقوع حادثه را کاهش دهد.
تاثیر متقابل دست به سنگ شدن و آرامش روانی
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این ورزش، کنترل روانی است. عوامل متعددی در دست به سنگ تأثیرگذارند؛ از جمله ثبات و کیفیت سنگ، شیب مسیر و احتمال ریزش سنگ از بالا. ما نمی‌توانیم رفتار کوهستان را کنترل کنیم، بنابراین توانایی حفظ آرامش خود یا بازگرداندن آن در شرایط غیرمنتظره در شرایط دشوار و ناخواسته، اهمیت بالایی دارد. حفظ آرامش به ما کمک می‌کند تصمیم‌های درست‌تری بگیریم، از هراس و حرکت‌های شتاب زده بپرهیزیم، کنترل فیزیکی بهتری روی مسیر داشته باشیم و در صورت نیاز با همراهان خود ارتباط مؤثرتری برقرار کنیم.
این فعالیت ترکیبی از حرکت مداوم، تمرکز ذهنی و چالش بدنی است و نه تنها ماجراجویی و هیجان ایجاد می‌کند، بلکه هماهنگی کامل بدن – روان با محیط و مسیر را به ما آموزش می‌دهد. تجربه دست به سنگ شدن برای بسیاری از کوهنوردان، حس آزادی و نزدیکی با کوهستان را به همراه دارد و همان روحیه‌ای را به ما منتقل می‌کند که پیشگامان آن را تجربه کرده اند.
ایمنی در مسیرهای دست به سنگ
این ورزش جدید نیست؛ بسیاری از راه های کوهستانی در مسیرهای معمولی خود دست به سنگ دارند که پیشینیان آن را تجربه کرده اند.
تشخیص مرز بین دست به سنگ شدن و سنگ نوردی گاهی دشوار است؛ برخی مسیرها برای یک نفر آسان و برای دیگری دشوار و ترسناک به نظر می‌رسد. در این فعالیت، هر فرد باید مرز مهارت و ترس خود را بشناسد و همواره در محدوده توانایی‌هایش حرکت کند.
مسیرهای دست به سنگ شدن می‌توانند از کوتاه و نزدیک به جاده، تا طولانی و اکتشافی متفاوت باشند. برخی مسیرها تنها بخشی خوشایند از یک برنامه کوهپیمایی معمولی هستند، در حالی که برخی دیگر صعودهایی در مناطق ناشناخته، بر روی سنگ‌های سست و پوشش گیاهی فراوان هستند و نیازمند تجربه و مهارت بالا. مانند صعود از مسیرهای تنگه ای (Gill Scrambling) که در کنار دره ها یا آبشارها انجام می‌شود و با سنگ‌های لغزنده و محیط گیاهی، تجربه‌ای چالش‌برانگیز اما بسیار زیبا و منحصر به فرد ارائه می‌کند.
ایمنی در دست به سنگ شدن اهمیت بالایی دارد. به همین دلیل همواره باید مسیرهایی را انتخاب کنیم که بتوانیم از آن‌ها پایین بیاییم. واقع بین باشیم! و از تجربه و قضاوت صحیح برای تشخیص سختی مسیر استفاده کنیم. حتی مسیرهایی که ظاهر ساده دارند، ممکن است در واقع خطرناک باشند. فراموش نکنیم که شرایط بد آب و هوایی می‌تواند سنگ‌ها را لغزنده و مسیرها را پرخطر کند.
دست به سنگ شدن، ورای ورزش، فرصتی برای تجربه آزادی، هماهنگی با طبیعت و رشد مهارت‌های فردی است. این فعالیت، ما را به چالش می‌کشد، مهارت و اعتماد به نفس ما را ارتقا می‌دهد و ارتباطی عمیق با محیط کوهستان ایجاد می‌کند که هیچ مسیر ساده کوهپیمایی قادر به ارائه آن نیست….اما ایمنی شرط نخست است.
ویژگی‌های دست به سنگ
- مسیرهای آن شیب‌دار و سنگی هستند و ممکن است پرتگاه داشته باشند.
- به حرکات بیشتر دست و پا نیاز است و به سنگ نوردی سبک شبیه است.
- معمولا نیاز به تجهیزات فنی زیاد ندارد، اما کفش مناسب و رعایت نکات ایمنی در آن ضروری است.
- تجربه ارتفاع و در معرض خطر بودن (exposed) در آن زیاد است، بنابراین ترس از ارتفاع می‌تواند نقش مهمی در عملکرد ما داشته باشد.
دست به سنگ شدن برای کوهپیمایان فرصتی است تا مسیرهای سخت‌تر و نزدیک‌تر به سنگ نوردی را تجربه کنند، بدون آن که نیاز به تجهیزات فنی کامل داشته باشند. با این حال، به دلیل وجود پرتگاه‌ها و حرکات دست و پا، آمادگی ذهنی و جسمی مناسب، تمرین و گام‌به‌گام پیش رفتن در مسیرهای آسان‌تر قبل از دست به سنگ (Scrambling)، بسیار مهم است.
درجه بندی مسیرهای دست به سنگ
اگر از مسیرهای ساده کوهپیمایی خسته شده‌ایم، مسیرهایی که نیاز به دست به سنگ (Scrambling) دارند، می‌تواند تجربه‌ای هیجان‌انگیز و چالشی باشد. به نوعی می‌توان آن را «کوهپیمایی چهارچرخ!» در نظر گرفت: مسیرهایی که با کوهپیمایی معمولی قابل عبور نیستند و مهارت و تمرکز بیشتری می‌طلبند.
دست به سنگ شدن می‌تواند یک حرکت کوتاه و ساده یا یک مسیر طولانی در امتداد آبپخشان یا قله‌ها که ساعت‌ها تمرین و مهارت نیاز دارد، باشد.
بر اساس سیستم درجه‌بندی «Yosemite Decimal System (YDS)» کلاس های دست به سنگ به شرح زیر است:
درجه 1: کوهپیمایی در مسیر مشخص و راحت.
درجه 2: کوهپیمایی دشوار یا اسکرامبل آسان (گاهی از دست برای تعادل استفاده می‌کنیم نه برای حمایت کامل از وزن بدن).
درجه 3: دست به سنگ شدن متوسط، از دست ها برای بالا رفتن، پیوسته استفاده می کنیم، اغلب بدون طناب انجام می شود، اما افراد کم تجربه به طناب نیاز دارند و احتمال سقوط (Exposure) در آن هست.
درجه 4: دست به سنگ شدن سخت، بیشتر افراد از طناب استفاده می کنند، اما تکنیک سنگ نوردی حرفه ای لازم ندارد و احتمال سقوط در آن بیشتر است.
درجه 5: سنگ نوردی واقعی است. معمولا با طناب و تجهیزات حفاظتی و تکنیک های سنگ نوردی حرفه ای انجام می شود.
تفاوت دست به سنگ و سنگ نوردی
دست به سنگ شدن به عنوان «مسیری که برای تعادل در صعود آن باید از دست‌ها استفاده شود»، توصیف شده است، در حالی که سنگ نوردی «مسیری است که در آن دست‌ها وزن بدن را نگه می‌دارند». برخی از کوهنوردان مسیرهای متوسط دست به سنگ را به سنگ نوردی آسان تعبیر می کنند. این توصیف خطر واقعی این فعالیت را نادیده می‌گیرد؛ زیرا انجام این کار می‌تواند بسیار خطرناک‌تر باشد، زیرا نیازمند حرکت مؤثر با کفش‌های سنگین روی زمین‌های پرتگاهی و سست است، غالبا بدون طناب.
تجهیزات لازم برای صعودهای دست به سنگ
یکی از زیبایی‌های دست به سنگ شدن این است که به تجهیزات تخصصی زیادی نیاز ندارد. برای بسیاری از مسیرها، پوشاک معمول کوهنوردی، کوله‌پشتی، قطب‌نما، چراغ پیشانی، کیت کمک‌های اولیه، آب و خوراکی و نقشه کافی است. با این حال، برخی نکات تجربی می‌تواند مسیر را ایمن‌تر و لذت‌بخش‌تر کند.
کفش مناسب دست به سنگ
در مورد کفش، ترجیح استفاده از کفش‌های مخصوص دویدن در کوه یا کفش‌های «Approach» است، زیرا راحت و چسبنده هستند و سریع خشک می‌شوند. کفش‌ها باید کمی سختی جانبی داشته باشند. نباید از کفش‌های ارزان و نرم یا کفش‌های عادی ورزشی استفاده کنیم. حتی اگر مسیر سنگی باشد، کفش‌های سنگ نوردی با کفی صاف روی گیاهان و مسیرهای خیس خطرناک هستند. پوشیدن جوراب‌های ضخیم پشمی نیز در مسیرهای مرطوب و کنار دره ها و آبشارها مفید است و چسبندگی بیشتری به کفش می‌دهد.
لباس مناسب دست به سنگ
پوشاک مناسب برای دست به سنگ، لباس‌های گرم و مقاوم در برابر باد، آب و تغییرات ناگهانی هوا است. اگر مسیر در مناطق پرآب یا تنگه‌ها باشد، بهتر است لباس اضافه همراه داشته باشیم. دستکش‌های نازک و بدون انگشت برای حرکات روی سنگ‌های فنی و یک جفت دستکش ضخیم‌تر برای پیاده‌روی آهسته مفید است.
کوله پشتی مناسب دست به سنگ
کوله‌پشتی باید با بند سینه و کمربند مناسب انتخاب شود تا در مسیرهای دشوار و پرآب، پایدار بماند. در برخی مسیرهای مرطوب و کنار آبشارها و دره ها، استفاده از پوشش ضدآب برای آن ضروری است.
کلاه ایمنی
در مسیرهایی که سنگ‌ها سست هستند و خطر ریزش وجود دارد، استفاده از کلاه ایمنی سبک توصیه می‌شود، حتی اگر خطر سقوط سنگ زیاد به نظر نرسد، دست کم از برخورد سر با سنگ جلوگیری می‌کند.
تجهیزات دیگر
برای مسیرهای دشوار، داشتن هارنس سبک، طناب کوتاه و تعدادی کارابین و اسلینگ کوچک توصیه می‌شود. بیشتر مسیرهای دست به سنگ بدون طناب طی می‌شوند، اما در مواقعی که فردی کم تجربه یا مسیر دشوار است، استفاده از طناب برای اطمینان و امنیت ضروری است. معمولا یک طناب کوتاه ۳۰ متری یا طناب ایمنی کوهپیمایی کافی است، اما در مسیرهای صخره‌ای و درجه ۳ یا بالاتر، طناب کامل امن‌ترین گزینه است.
آگاهی از بدن و تکنیک‌های دست به سنگ
تا این جا درباره خطرات کوه، اهمیت آرامش ذهن و تجهیزات لازم برای اسکرامبلینگ صحبت کردیم. حالا نوبت به خود بدن و تکنیک‌های فیزیکی دست به سنگ می‌رسد. رعایت این نکات نه تنها تجربه ما را ایمن‌تر، بلکه فعالیت ما را لذت‌بخش‌تر خواهد کرد.
اصول اساسی دست به سنگ
سه نقطه تماس:
همیشه سه نقطه تماس با سنگ داشته باشیم؛ دو پا و یک دست یا دو دست و یک پا.
مرکز ثقل:
مرکز ثقل خود را نزدیک به سطح سنگ نگه داریم تا تعادل حفظ شود و فشار روی بازوها کاهش یابد.
آگاهی از بدن:
همواره بدانیم بدن ما نسبت به سنگ در چه موقعیتی است. این آگاهی برای حفظ تعادل و انتخاب بهترین مسیر، حیاتی است.
به جلو نگاه کنیم:
چند حرکت بعدی خود را از قبل برنامه‌ریزی کنیم تا حرکات مان روان و مؤثر باشد.
دستگیره ها و جای پاها را امتحان کنیم:
پیش از اینکه وزن خود را روی هر نقطه قرار دهیم یا آن را بگیریم، محل را آزمایش کنیم، به ویژه در مسیرهای کم‌تردد که سنگ‌های سست هنوز جا‌به‌جا نشده‌اند. این کار می‌تواند از بروز مشکلات و خطرهای جدی جلوگیری کند.
قرارگیری بدن در مسیرهای دست به سنگ
- هنگام حرکت، جای پاها بسیار مهم است تا ثبات و حرکت مؤثر حفظ شود. هر زمان ممکن است پاها را موازی با شیب نگه داریم تا سطح تماس با سنگ افزایش یافته و اصطکاک بهتری ایجاد شود.
- روی مسیرهای صاف و کم زاویه، با قرار دادن پاها به صورت کامل روی سطح سنگ، اصطکاک بین کفش و سنگ را بیشتر کنیم؛ این تکنیک به نام «اصطکاک کفش(Smearing) » شناخته می‌شود.
- برای نقاط کوچک‌تر، از لبه کفش استفاده کنیم، تمرکز روی لبه داخلی نزدیک انگشت شست پا برای بیشترین دقت و قدرت، بهترین گزینه است.
- در مسیرهای شیب‌دارتر، وزن خود را روی پنجه پا نگه داریم تا تعادل حفظ شود و برای حرکات سریع آماده باشیم. همزمان سعی کنیم پاشنه‌ها را پایین نگه داریم تا فشار روی عضلات ساق پا کاهش یابد.
- حرکات خود را روان و متعادل نگه داریم و مرکز ثقل را نزدیک سنگ حفظ کنیم. این کار باعث ثبات بیشتر و کاهش خستگی بازوها می‌شود و صعود ایمن‌تر و مؤثرتری را امکان‌پذیر می‌کند.
تمرین این تکنیک‌ها روی مسیرهای ساده‌تر پیش از ورود به مسیرهای دشوار، اعتماد به نفس ما را افزایش می‌دهد. هیچ چیزی جای تجربه عملی را نمی‌گیرد، بنابراین از مسیرهای آسان شروع کنیم و به تدریج به مسیرهای چالش‌برانگیزتر برویم. همچنین شرکت در دوره‌های آموزشی یا همراهی با کوهنوردان باتجربه می‌تواند مهارت و آگاهی ما را بیشتر کند.
اصطلاحات دست به سنگ
در تکنیک دست به سنگ، برخی اصطلاحات کلیدی وجود دارند که آشنایی با آن‌ها به ایمنی و مهارت ما کمک می‌کند:
Alpine Start: آغاز صعود در صبح زود برای پیشگیری از خطرهای آب و هوا و بهره‌گیری از نور روز.
Approach Shoes: کفش صعود (برای راحتی کوهپیمایی و چسبندگی به سنگ).
Arête: تیغه بلند و بسیار باریک که معمولا بین دو دره یا یخچال ایجاد می شود و معمولا شیب دار و تیز است.
Buttress: برآمدگی صخره ای یا سنگی است که مانند ستون یا پایه، شیب یا دیواره صخره را حمایت و تقویت می کند
Chimney: ترک و شکاف عمودی در سنگ که به اندازه کافی پهن است تا بدن صعودکننده در آن جای گیرد.
Col: پایین‌ترین نقطه روی یک یال بین دو نقطه مرتفع، که به آن زین یا Saddle هم گفته می‌شود.
Down-climbing: هنگامی که کوهنورد یا سنگ نورد به جای پایین آمدن با طناب یا فرود (Rappelling)، مسیر صعود را به صورت کنترل‌شده با دست‌ها و پاها پایین می‌رود. به عبارت دیگر، حرکت برعکس صعود است اما با همان تکنیک‌ها و احتیاط‌های لازم.
Edging: استفاده از لبه کفش، قرار دارن پا روی نقاط کوچک (لبه های سنگ ها یا گیره های کوچک).
Exposure: در معرض سقوط یا خطر بودن، میزان قرار گرفتن صعودکننده در فضای خالی یا احتمال سقوط، هر چه ارتفاع بیشتر و مسیر خطرناک‌تر باشد، پیامد سقوط جدی‌تر است.
Exposure Management: مدیریت سقوط، روش‌ها و استراتژی‌های ذهنی برای کنترل ترس و حفظ آرامش در ارتفاع.
Handholds & Footholds: گرفتن با دست و پا، نقاطی روی سنگ که می‌توان با دست گرفت یا با پا روی آن فشار آورد تا تعادل حفظ شود و بالا رفتن ممکن شود.
Gully: مسیر شیب‌دار طبیعی یا شیار کوهستانی که اغلب برای دست به سنگ شدن استفاده می‌شود.
Helmet: کلاه ایمنی کوهنوردی (برای حفاظت در برابر سقوط سنگ یا ضربه)
Mantling: تکنیکی برای صعود، در این روش کف دست ها روی لبه گذاشته می شود، سپس با فشار دست ها و انتقال وزن به بالا، بدن روی لبه قرار می گیرد.
Route Finding: مهارت تعیین و دنبال کردن بهترین راه در مسیرهای دشوار.
Scrambler’s Rappel: زمانی استفاده می‌شود که مسیر بیش از حد شیب‌دار یا خطرناک برای Down-climbing است، اما هنوز مسیر سنگ‌نوردی کامل (Class 5) نیست. کوهنورد از طناب و تجهیزات حفاظتی ساده استفاده می‌کند تا با کنترل و ایمنی نسبی از مسیر پایین بیاید.
Scree: مجموعه ای از سنگ ریزه های کوچک و متوسط که از ریزش طبیعی صخره ها و کوه ها به وجود می آید و بسیار ناپایدار و لغزنده و راه رفتن روی آن دشوار است.
Slab: سطح صاف و بزرگ سنگ که کمتر از عمودی است و حرکت روی آن نیازمند مهارت و استفاده از اصطکاک و چسبندگی پا است.
Smearing: استفاده از اصطکاک کفش روی سنگ وقتی جای پای مشخصی وجود ندارد، معمولا در سنگ ها و صفحات صاف کاربرد دارد.
Stemming: تکنیکی دیگر برای صعود، وقتی در گوشه یا شکاف پهنی هستیم (مانند دیواره های دو طرفه)، با قرار دادن پاها یا دست ها روی دو سطح مخالف، فشار متقابل می دهیم و بالا می رویم.
Talus: توده سنگ های متوسط و بزرگ که از ریزش سنگ ها از دیواره صخره یا کوه به وجود می آید و معمولا ناپایدار و لغزنده است.
Traversing: حرکت افقی روی یک دیواره یا سنگ به جای بالا رفتن مستقیم.
Trundle: جدا کردن و ریزش عمدی سنگ های سست از مسیر.
آشنایی با این اصطلاحات به ما کمک می‌کند مسیر را بهتر ارزیابی کنیم، تصمیمات سریع و ایمن بگیریم و تجربه‌ای مطمئن و لذت‌بخش از دست به سنگ شدن داشته باشیم.
در پایان…..
تجربه را به تدریج به دست بیاوریم. کوهپیمایان ماجراجو باید ابتدا مسیرهای آسان را در شرایط مناسب تجربه کنند و چند صعود آسان را پیش از رفتن به برنامه های دشوارتر امتحان کنند. همراه شدن با فردی باتجربه تا زمان به دست آوردن مهارت و اعتماد به نفس ضروری است.
