ضروری است که طبیعت گردان عوامل طبیعی از جمله انواع ابر را بشناسند تا بتوانند در زمان نیاز از این اطلاعات به نفع خود استفاده کنند. برای مثال اگر ابرهای باران‌زا را بشناسیم، می‌توانیم پیش از آغاز بارش خود را به محل مطمئنی برسانیم. همچنین می‌توانیم در برنامه های طولانی پیش بینی کوتاه مدتی از وضعیت آب و هوا داشته باشیم. بدون شک آشنایی با انواع ابر، یکی از پایه‌ای ترین اطلاعات در این زمینه است.
انواع ابر: دسته بندی اولیه
لوک هوارد، داروساز و هواشناس انگلیسی در سال 1803، سیستمی را برای شناسایی انواع ابرها پیشنهاد کرد که اساس طبقه بندی ابرها شد و هنوز هم در هواشناسی مدرن کاربرد دارد. این سیستم ابرها را بر اساس شکل، ارتفاع و ظاهرشان به سه دسته اصلی تقسیم میکند:
- ابرهای ریشه‌ای (Cirrus): ابرهای پرمانند و پراکنده‌ای که در ارتفاعات بالا تشکیل می‌شوند.
- ابرهای میانی (Nimbus): ابرهای خاکستری یا تیره که از آنها باران یا برف می‌بارد.
- ابرهای پهن (Stratus): ابرهای ورقه‌ای نازک که تمام یا قسمتی از آسمان را می‌پوشانند.
ده نوع اصلی ابر همگی از دسته‌های اصلی مشتق شده و بر اساس ظاهرشان، فاصله آنها از سطح زمین و ویژگی‌های بصری آنها طبقه‌بندی می‌شوند.
انواع ابر بر اساس ارتفاع قاعده آنها از سطح متوسط دریا به سه گروه تقسیم می‌شوند. توجه داشته باشیم که ابرهای میانی با پیشوند «آلتو» و ابرهای بلند با پیشوند «سیرو» نام گذاری می‌شوند. همه ارتفاعات ذکر شده در این مقاله تقریبی بوده و بر اساس سطح دریا در عرضهای جغرافیایی میانی است. در صورت مشاهده از بالای تپه یا کوه، محدوده قاعده ابرها طبیعتا پایین‌تر خواهد بود. فاصله ابرها از زمین به ترتیب زیر است:
- ابرهای پایین: سطح – 2100 متر
- ابرهای میانی: 2100 – 5200 متر
- ابرهای بالا: 5200 – 10700 متر
با کوهپیما همراه باشید: ابر چیست؟
انواع ابر پایین (Low Clouds)
1. کومولوس (Cumulus) (Cu)
این ابرها که به ابرهای گل‌کلمی، انبوه و ابرهای پشته ای نیز معروف هستند، توده‌های سفید و متراکمی هستند که به‌طور عمودی گسترش می‌یابند. این ابرها که در ارتفاعات کم تا متوسط (بین 200 تا 2000 متر) دیده‌می‌شوند، اغلب شبیه به تکه‌های پنبه در یک روز آفتابی در آسمان هستند. گاهی بخش‌هایی از زیر این ابر به رنگ خاکستری است.
گرم شدن زمین در طول روز، هوای گرم و مرطوب را به سمت بالا می‌راند (همرفت). با افزایش ارتفاع، هوا خنک و بخار آب موجود در آن متراکم شده و به قطره‌های ریز آب تبدیل می‌شود. این قطره‌های آب ابری را تشکیل می‌دهند که ما به آن کومولوس می‌گوییم.
انواع ابر کومولوس
کومولوس نوع‌های مختلفی دارد که باتوجه به شکل و نحوه سازماندهی آنها طبقه‌بندی می‌شوند:
- کومولوس هومولیتوس: ابرهای کومولوس جدا از هم با لبه‌های تیز و پایه‌های صاف. این‌ها رایج‌ترین نوع کومولوس هستند.
- کومولوس راگاتوس: ابرهای کومولوس پفکی و متراکم که شبیه توپ پنبه‌ای هستند. این ابرها نشان دهنده هوای ناپایدارند و می‌توانند منجر به بارش‌های رعد و برقی در بعد از ظهر شوند.
- کومولوس لینئاتوس: ابرهای کومولوس که در ردیف‌ها یا خطوط مرتب شدهاند. این ابرها اغلب در امتداد جریان باد تشکیل می‌شوند.
- کومولوس فراکتوس: ابرهای کومولوس پاره پاره یا تکه تکه شده. این ابرها اغلب در لبه‌های ابرهای بزرگتر یا در نزدیکی کوه‌ها دیده می‌شوند.
نقش ابرهای کومولوس در وضعیت آب و هوا
ابرهای کومولوس نه تنها از نظر زیبایی دلپذیر هستند، بلکه نقش مهمی در آب و هوا ایفا می‌کنند. آنها با بازتاب نورخورشید به فضا، به خنک شدن زمین کمک می‌کنند. همچنین می‌توانند رطوبت را در جو حفظ کنند و منجر به بارندگی شوند.
علاوه بر این، ابرهای کومولوس برای خلبانان و هواشناسان نیز حائز اهمیت هستند. وجود این ابرها می‌تواند نشان دهنده هوای ناپایدار و احتمال وقوع رعدوبرق باشد.
2. کومولونیمبوس (cb) (Cumulonimbus)
این دسته که به ابرهای رعد و برق‌زا یا ابرهای سیاه رنگ نیز معروف هستند، توده‌های عظیم و متراکمی از بخار آب هستند که به طور عمودی از ارتفاع 500 تا 20000 متری گسترش می‌یابند. این ابرهای باران زا که غول‌پیکرترین نوع ابر هستند، با ظاهری تیره و طوفانی، بیشتر با پدیده‌های شدید آب و هوایی مانند رعد و برق، بارش‌های رگباری، بادهای شدید و حتی تگرگ همراه هستند.
کومولونیمبوس یا ابر cb بر اثر فرایندی به نام همرفت قوی تشکیل می‌شود. گرم شدن شدید زمین در طول روز، حجم عظیمی از هوای گرم و مرطوب را به سرعت به سمت بالا می‌راند. این هوای صعودی به طور ناگهانی خنک می‌شود. (همرفت قوی) و بخارآب موجود در آن به سرعت متراکم شده و به قطره‌های ریز آب تبدیل می‌شود. این قطره‌های آب، ابر را تشکیل می‌دهند که به سرعت رشد میکند و کومولونیمبوس‌های عظیم شکل می‌گیرند.
ویژگی ابرهای کومولونیمبوس
ابرهای کومولونیمبوس با چند ویژگی بارز خود از سایر ابرها متمایز هستند:
- این ابرها به شکل توده‌های بسیار بزرگ و متراکم با لبه‌های برجسته و گنبدی شکل هستند.
- قسمت زیرین آنها معمولا تیره و خاکستری است، در حالی که قسمت بالایی آنها به رنگ سفید روشن دیده می‌شود.
- ابرهای کومولونیمبوس بلندترین نوع ابر هستند و می‌توانند تا ارتفاع 20 کیلومتری گسترش یابند.
- این ابرها به طور معمول بارش‌های رگباری شدید، رعدوبرق و گاه تگرگ را به همراه دارند.
- معمولا در اطراف و داخل ابرهای کومولونیمبوس بادهای شدید و آشفته می‌وزد.
- با وجود زیبایی و بزرگی، ابرهای کومولونیمبوس می‌توانند خطراتی مانند: رعدوبرق، گردباد، سیل و تگرگ به همراه داشته باشند.
در کوهپیما بخوانید: تاثیر صخره نوردی بر محیط زیست
3. استراتوس (st) (Stratus)
این ابرها که به ابرهای پوششی یا ورقه ای نیز معروف هستند، ابرهای کم ارتفاع، صاف و خاکستری رنگی هستند که شبیه به یک ورقه یا پتو در آسمان ظاهر می‌شوند. این ابرها که معمولا در ارتفاعات کم بین 600 تا 3000 متری دیده می شوند، می‌توانند همه آسمان را به طور کامل بپوشانند و نور خورشید را به طور قابل توجهی کاهش دهند.
این ابر ممکن است به صورت یک لایه با قاعده نسبتا یکنواخت یا به صورت تکه‌های ناهموار دیده شود. با گرم شدن زمین، قاعده ابر استراتوس ممکن است بالا رفته و شکسته شود و با مشخص شدن بیشتر لبه‌های آن به ابر کومولوس کم ارتفاع تبدیل شود. در صورت نازک بودن، قرص خورشید یا ماه را از پشت آن می‌توان دید (به شرطی که لایه ابر دیگری در بالا وجود نداشته باشد).
ابرهای استراتوس در فرایند سردشدن هوایی تشکیل می‌شوند. هوای گرم و مرطوب در نزدیکی سطح زمین به تدریج سرد می‌شود و بخار آب موجود در آن متراکم شده و به قطره‌های ریز آب تبدیل می‌شود. این قطره‌های آب ابرهای استراتوس را می‌سازند.
انواع ابر استراتوس
ابرهای استراتوس گونه‌های مختلفی دارد که باتوجه به شکل و نحوه سازماندهی آنها طبقه‌بندی می‌شوند:
- استراتوس فراکتوس: استراتوس‌های پاره پاره یا تکه تکه شده. این ابرها اغلب در لبه‌های ابرهای بزرگتر یا در نزدیکی کوه‌ها دیده می‌شوند.
- استراتوس لنتیس: استراتوس‌های عدسی شکل که بیشتر در بالای کوه‌ها تشکیل می‌شوند.
- استراتوس نمبولوس: استراتوس‌هایی که بارش خفیف و مداوم، مانند باران ریز یا نم نم باران را به همراه دارند.
- آلتواستراتوس: استراتوس‌های مرتفع که در ارتفاعات بالاتر بین 2000 تا 3000 متر تشکیل می‌شوند.
نقش ابرهای استراتوس در وضعیت آب و هوا
ابرهای استراتوس نه تنها می‌توانند منظره آسمان را تغییر دهند، بلکه نقش مهمی در آب و هوا ایفا می‌کنند:
- این ابرها می‌توانند نور خورشید را به طور قابل توجهی کاهش دهند و زمین را خنک کنند.
- ابرهای استراتوس می‌توانند رطوبت را در جو حفظ کنند و به تشکیل مه و بارش کم کمک کنند.
- ابرهای استراتوس می‌توانند دید افقی را کاهش دهند و بر پرواز هواپیماها و رانندگی در جاده‌ها تأثیر بگذارند.
4. استراتوکومولوس (sc) (Stratocumulus)
ابرهای موجدار یا تکه تکه، توده‌های سفید یا خاکستری رنگی هستند که به صورت تکه‌های پنبه‌ای در یک دریای خاکستری از ابرهای استراتوس یا در ارتفاعات بالاتر به تنهایی ظاهر می‌شوند. این ابرها که معمولا در ارتفاعات کم تا متوسط بین 600 تا 3000 متر تشکیل می‌شوند، منظره‌ای زیبا و دلنشین در آسمان ایجاد می‌کنند.
استراتوکومولوس هم مانند کومولوس و کومولونیمبوس از ابرهای همرفتی است. یعنی هنگامی که هوای گرم و مرطوب در نزدیکی سطح زمین به تدریج به سمت بالا رانده و به طور ناگهانی خنک می‌شود. بخار آب موجود در این هوا متراکم شده و به قطره‌های ریز آب تبدیل شده و ابری را تشکیل می دهند که به صورت توده های سفید یا خاکستری رنگ در آسمان ظاهر می شود.
انواع ابر استراتوکومولوس
استراتوکومولوس هم نوع‌های مختلفی دارد که باتوجه به شکل و نحوه سازماندهی آنها طبقه‌بندی می‌شوند:
- استراتوکومولوس کاستلاتوس: ابرهای استراتوکومولوس ظاهری شبیه به برجک یا دودکش دارند.
- استراتوکومولوس لنتیس: ابرهای استراتوکومولوس عدسی شکل هستند و اغلب در بالای کوه‌ها تشکیل می‌شوند.
- استراتوکومولوس فراکتوس: ابرهای استراتوکومولوس پاره پاره یا تکه تکه شدهاند.
- استراتوکومولوس نبولوسوس: ابرهای استراتوکومولوس، بارش ملایم و مداوم، مانند باران ریز یا نم نم باران را به همراه دارند.
این ابرها می‌توانند نور خورشید را به طور جزئی کاهش دهند و به تنظیم دمای زمین کمک کنند. همچنین رطوبت را در جو حفظ کرده و به تشکیل مه و بارش خفیف کمک می‌کنند. گاهی هم منجر به آذرخش‌های خفیف یا تگرگ‌های کوچک می‌شوند.
آشنایی با انواع ابر میانی (Medium Clouds)
1. آلتوکومولوس (ac) (Altocumulus)
آلتوکومولوس، لایه‌هایی از ابرهای سفید یا خاکستری است که در ارتفاعات متوسط بین 2000 تا 6100 متری در آسمان ظاهر می‌شود. این ابرها بیشتر به صورت توده‌های گرد یا ورقه‌ای با سایه روشن های ظریف و گاهی هم به صورت رشته‌ای یا پراکنده دیده می‌شوند. رنگ این ابرها خاکستری یا سفید یا مایه ای از این دو رنگ است. این ابرها معمولا در اثر امواج هوا در ارتفاعات متوسط تشکیل می‌شوند. این امواج می‌توانند ناشی از ناپایداری‌های جوی جبهه‌های هوا یا جریان‌های باد باشند. با این ابر گاهی باران یا برف خفیف، شاید به شکل رگبار همراه باشد. در موارد نادر، ممکن است آذرخش از آلتوکومولوس کاستلانوس ایجاد شود.
انواع ابر آلتوکومولوس
ابرهای آلتوکومولوس به چند نوع مختلف طبقه‌بندی می‌شوند که هر کدام شکل و ویژگی‌های خاص خود را دارند. برخی ازآن ها عبارتند از:
- آلتوکومولوس لنتیس (ابر عدسی): ابرهایی به شکل عدسی که بیشتر در بالای کوه ها یا در نزدیکی جریان‌های جت (یا رودباد، بادهایی با سرعت بسیار زیاد که در ارتفاع 9 تا 12 کیلومتری اتمسفر می‌وزد) تشکیل می‌شوند.
- آلتوکومولوس کاستلاتوس: ابرهایی به شکل برجستگی‌های کوچک که شبیه برجک یا قلعه هستند.
- آلتوکومولوس استراتوس: ابرهایی به صورت ورقه‌ای ضخیم که می‌توانند تمام یا بخشی از آسمان را بپوشانند.
2. آلتوستراتوس (as) (Altostratus)
به این گروه، ابرهای ورقه‌ای میانی نیز گفته می‌شود. این ابرها لایه‌ای نازک و یکنواخت از ابرهای سفید، خاکستری نزدیک به آبی هستند که در ارتفاعات متوسط بین 2000 تا 6000 متری تشکیل می‌شوند. آلتوستراتوس‌ها به طور کامل یا جزئی آسمان را می‌پوشانند و ممکن است سایه روشن های ظریفی داشته باشند.
ابرهای آلتوستراتوس معمولا در اثر بالارفتن هوای گرم و مرطوب در جو تشکیل می‌شوند. بخار آب در این هوا در ارتفاعات بالا خنک و متراکم شده و به صورت ابر در می‌آید. گاهی ممکن است باعث باران یا برف خفیف و گاه تگرگ شود.
انواع ابر آلتوستراتوس
آلتوستراتوس به دو نوع اصلی طبقه‌بندی می‌شود:
- آلتوستراتوس تراپیکا: ابر ورقه ای نازک و یکنواخت که تمام یا بخشی از آسمان را می‌پوشاند.
- آلتوستراتوس اپاکوس: ابر ورقه ای ضخیم‌تر که نور خورشید را به طور کامل می‌پوشاند و آسمان را تاریک و خاکستری نشان می‌دهد.
3. نیمبوستراتوس (ns) (Nimbostratus)
این ابر که به باران‌زای ورقه ای نیز معروف است، لایه ای ضخیم و یکنواخت از ابرهای خاکستری تیره است که در ارتفاعات پایین بین 600 تا 2000 متری در آسمان دیده می‌شود. این ابر تمام یا بخشی از آسمان را می‌پوشاند و معمولا بارانهای ریز و مداوم یا برف ریز را به همراه دارد.
ابر نیمبوستراتوس معمولا در اثر بالارفتن هوای گرم و مرطوب در جو تشکیل می‌شود. این هوا در ارتفاعات بالا خنک و متراکم شده و به صورت ابر در می‌آید.
انواع ابر نیمبوستراتوس
نیمبوستراتوس که از ابرهای باران زا است به دو نوع اصلی دسته‌بندی می‌شود:
- نیمبوستراتوس تراپیکا: ابر ورقه‌ای نازک‌تر که بارانهای ریز و مداوم را به همراه دارد.
- نیمبوستراتوس اپاکوس: ابر ورقه‌ای ضخیم‌تر که بارش‌های شدیدتر و برف ریز را به همراه دارد.
این ابرها معمولا خورشید یا ماه را کامل می‌پوشانند و با باران یا برف متوسط یا شدید و گاهی تگرگ همراه هستند. اگرچه به عنوان ابر میانی طبقه‌بندی می‌شوند، اما قاعده آنها اغلب به سطح ابرهای پایین (Low Clouds) سقوط میکند و ممکن است به طور جزئی یا حتی کامل توسط ابرهای استراتوس که در زیر آن تشکیل می‌شوند و باعث بارش می‌شوند، پنهان شود.
آشنایی با انواع ابر بالا (High Clouds)
1. سیروس (Cirrus) (ci)
ابرهای سیروس که به ابرهای پرمانند یا مویی نیز معروف هستند، ابرهای ظریف و سفید یا خاکستری هستند که در ارتفاعات بسیار بالا بین 7000 تا 18000 متری در آسمان ظاهر می‌شوند. این ابرها به صورت رشته‌ای، تکه‌ای یا ورقه‌ای دیده می‌شوند و گاهی شبیه دانه‌های یخ هستند. ابرهای سیروس معمولا در اثر تشکیل کریستال‌های یخ در هوای سرد و مرطوب در ارتفاعات بالا تشکیل می‌شوند.
انواع ابر سیروس
این ابر به چند نوع مختلف طبقه‌بندی می‌شود که هر کدام شکل و ویژگی خاص خود را دارد. برخی از آنها عبارتند از:
- سیروس فیبریلاتوس: ابرهایی به شکل رشته‌های ظریف و موازی هستند.
- سیروس کریستالیوس: ابرهایی به شکل دانه‌های یخ جداگانه یا خوشه‌های کوچک کریستال‌های یخ هستند.
- سیروس استراتوس: ابرهایی به شکل ورقه‌ای ضخیم که تمام یا بخشی از آسمان را می‌پوشانند.
2. سیروکومولوس (cc) (Cirrocumulus)
ابرهای سیروکومولوس که به ابرهای موجدار ریز نیز معروف هستند، تکه‌های کوچک و سفید یا خاکستری رنگ هستند که در ارتفاعات بالا، بین 5 تا 15 کیلومتری از سطح زمین، تشکیل می‌شوند. این ابرها ظاهری ظریف و پنبه‌ای دارند و مانند امواجی کوچک در آسمان حرکت می‌کنند.
سیروکومولوس‌ها از کریستال‌های یخ تشکیل شدهاند که به دلیل وجود جریان‌های هوایی در ارتفاعات بالا، به شکل تکه‌های مجزا در می‌آیند. این ابرها معمولا در هوای پایدار و آرام تشکیل می‌شوند و نشان دهنده هوای خوب هستند.
انواع ابر سیروکومولوس
ابرهای سیروکومولوس می‌توانند در اشکال مختلفی ظاهر شوند، از جمله:
- سیروکومولوس لاتوس: این ابرها تکه‌های بزرگ و پهن هستند که به صورت منظم در آسمان چیده شدهاند.
- سیروکومولوس کاستلاتوس: این ابرها شبیه امواج کوچک و مواج هستند.
- سیروکومولوس فلوکوسوس: این ابرها شبیه تکه‌های پشم یا پر هستند.
ابرهای سیروکومولوس گاهی با ابرهای آلتوکومولوس اشتباه گرفته می‌شوند، اما ابرهای سیروکومولوس معمولا کوچکتر و سفیدتر هستند و در ارتفاعات بالاتر تشکیل می‌شوند. این ابرها می‌توانند هاله‌ای در اطراف خورشید یا ماه ایجاد کنند. همچنین به ندرت باران یا برف تولید می‌کنند.
3. سیرواستراتوس (Cs) (Cirrostratus)
این گروه که به ابرهای پوششی نیز معروف هستند، ورقه‌های نازک و سفید یا خاکستری رنگی هستند که در ارتفاعات بالا، بین 5 تا 12 کیلومتری از سطح زمین تشکیل می‌شوند. این ابرها ظاهری شفاف و یخ مانند دارند و می‌توانند تمام یا قسمتی از آسمان را بپوشانند.
ابرهای سیرواستراتوس از کریستال‌های یخ تشکیل می شوند که به دلیل وجود جریان‌های هوایی در ارتفاعات بالا، به صورت ورقه‌ای در می‌آیند. این ابرها معمولا در هوای پایدار و مرطوب تشکیل می‌شوند و می‌توانند نشان دهنده نزدیک شدن جبهه هوای گرم باشند.
انواع ابر سیرواستراتوس
سیرواستراتوس می‌تواند در اشکال مختلفی ظاهر شود، از جمله:
- سیرواستراتوس نبولوسوس: این ابرها ورقه‌ای نازک و یکنواخت هستند که تمام یا قسمتی از آسمان را می‌پوشانند.
- سیرواستراتوس فیبریلوسوس: این ابرها به صورت رشته های نازک و مواج ظاهر می‌شوند.
- سیرواستراتوس لنتیکولاریس: این ابرها به شکل عدسی یا بادکنک هستند و معمولا در بالای کوه‌ها تشکیل می‌شوند.
ابرهای سیرواستراتوس را می‌توان با ابرهای آلتواستراتوس اشتباه گرفت، اما این گروه معمولا شفاف تر و در ارتفاعات بالاتر تشکیل می‌شوند. همچنین می‌توانند هاله‌ای در اطراف خورشید یا ماه ایجاد کنند. این ابرها به ندرت باران یا برف تولید می‌کنند.
2 پاسخ
سلام. ممنونم از توضیحات کامل ،دقیق و سلیس و روان این مقاله جذاب..سپاس از نویسنده عزیز.اموختم و لذت بردم .
روز به خیر دوست عزیز،
تشکر از همراهی و توجه شما امیدواریم که بقیه مقالات کوهپیما هم برای شما مفید باشه.