اندام‌های انتهایی بدن (دست‌ها، پاها و سر) از مهم ترین عضوها برای تنظیم دمای بدن هستند که به دلیل فاصله داشتن از مرکز بدن، گرم کردن شان دشوار است. از سوی دیگر از بخش‌هایی هستند که بیشتر عرق می‌کنند و همیشه در معرض عوامل محیطی قرار دارند. خبر خوب آن است که ما می‌توانیم با پوشیدن دستکش، جوراب و کفش مناسب و استفاده از انواع کلاه (برای محافظت از سر، صورت و چشم‌ها در برابر سرما و باران و نور خورشید) دمای این بخش‌ها را به خوبی تنظیم کنیم.
در مقاله پیش رو می خواهیم با یکی از مهم ترین پوشش ها در کوهنوردی و طبیعت گردی بیشتر آشنا شویم: انواع کلاه و پوشش سر. انتخاب نوع کلاه مناسب برای نیازهای کوهنوردی می‌تواند دشوار باشد، زیرا گزینه‌های متنوع و زیادی وجود دارد؛ گاهی اوقات گوناگونی مدل‌ها، طراحی‌ها و الیاف به اندازه ای است که نمی‌دانیم باید از کجا شروع کنیم. این راهنما کمک می‌کند تا نوع «کلاه و پوشش سر و گردن» مناسب برای نیازهای خود در برنامه های کوهنوردی را انتخاب کنیم.
نقش کلاه در کوهنوردی
در یک تعریف کلی دو کارکرد مهم برای کلاه ذکر می شود:
– عایق سرما و رطوبت (کلاه های زمستانی)
– محافظت در برابر پرتوهای خورشید (کلاه های تابستانی)
در همین ابتدا و پیش از ورود به بحث اصلی لازم است به نکته مهمی اشاره کنیم: لایه بندی پوشش سر.
لایه‌بندی پوشش سر
بهترین راه برای گرم و متعادل نگه داشتن دمای سر همچون دیگر لباس های کوهنوردی پیروی از اصل لایه‌بندی است. ما می‌توانیم از ترکیب پوشش‌هایی با ویژگی‌های مختلف مانند گتر گردن (neck gaiter)، هدبندها، کلاه‌های سخت و نرم، کلاه اسکال (skull cap)، فلیس و بالاکلاوا برای پوشاندن سر و محافظت از گردن و صورت استفاده کنیم.
کلید لایه‌بندی مؤثر، انعطاف‌پذیری است، به این معنا که سیستم پوشش سر باید با شرایط متغیر آب‌وهوا و میزان فعالیت بدنی هماهنگ باشد.
پیشنهاد کوهپیما: آشنایی با لباس زمستانه کوهنوردی
کلاه زمستانی کوهنوردی
بیایید با یادآوری یک ضرب‌المثل قدیمی شروع کنیم: «وقتی پاهات سرد شدن، باید کلاه سرت کنی!»
این گفته کاملا درست است، چون برای گرم نگه داشتن بدن، محافظت از سر بسیار حیاتی است. همه فعالیت‌های زمستانی، نیازمند کلاه‌هایی چندمنظوره و انعطاف‌پذیر هستند. پوشش هایی که ضد آب، ضد سرما و ضد باد باشند.
کلاه بافتنی (Beanies Hat)
کلاه بافتنی نوعی کلاه نرم، کشباف و معمولا بدون لبه است که کاملا روی سر قرار می‌گیرد و گوش‌ها را نیز می‌پوشاند.
کلاه‌های بافتنی باید دارای ویژگی‌های زیر باشند:
کشسانی مناسب داشته باشند (خیلی گشاد یا تنگ نباشند) / در صورت خیس شدن، زود خشک شوند / گرمای مناسب داشته باشند / استفاده از آن ها راحت باشد.
کلاه های بافتنی از الیاف های زیر ساخته می شوند:
– پشم، پلی‌پروپیلن، پلی‌استر فلیس و نایلون
– پارچه‌های سنتی: ابریشم، کشمیر، پنبه، بامبو،
– الیاف خاص: کولار، کنف، کتان
کلاه های بافتنی به راحتی جمع می شوند و آسان حمل هستند و می‌توانند زیر کلاه کاپشن یا کلاه ضد رطوبت و باد پوشیده شوند.
کلاه‌های الیاف مصنوعی از مدل‌های پشم مرینوس نازک‌ترند. از سوی دیگر این الیاف بادوام‌تر از پشم مرینوس هستند، ولی تنفس‌پذیری کمتری دارند.
کلاه اسکال (Skull Cap)
«کلاه اسکال» را می توان کلاه بافتنی کم‌حجم و چسبان دانست، اما کاربرد آن متفاوت است. این کلاه معمولا به‌عنوان زیرکلاه (زیر کلاه ایمنی یا کلاه گرم تر و عایق) استفاده می‌شود و وظایف آن شامل موارد زیر است:
– جلوگیری از ورود عرق به چشم‌ها (با هدایت رطوبت توسط نوار کشی اطراف کلاه)
– گرم نگه داشتن سر در سرما
– محافظت از سر در برابر آفتاب و پرتو فرابنفش (UV)
کلاه های اسکال معمولا از الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر (میکروفلیس) و ترکیبات پلی‌استر و یا نایلون اسپندکس، ساخته می شوند.
کلاه‌های منگوله دار (Bobble Hats / Pom-Pom Hats)
این کلاه ها در اصل نوعی کلاه بافتنی هستند که در بالای آن یک توپک یا پُرز دایره‌ای از الیاف کلاه (که به آن پُم‌پُم یا منگوله می‌گویند) قرار دارد.
نقش تاریخی و کاربردی کلاه منگوله دار (پُم‌پُم):
شاید تصور شود منگوله‌ها فقط جنبه تزیینی دارند، اما نقش آن‌ها فراتر از این بوده و هست:
– افزایش ایمنی در برابر اجسام یا سطوح خطرناک (مثلا برای ملوان‌ها)
– نمایش جایگاه اجتماعی یا نظامی
– نشان دادن وضعیت تأهل در برخی فرهنگ‌ها
این کلاه ها ممکن است از جنس‌های ارزان مانند الیاف مصنوعی مانند آکریلیک و پلی‌استر (فلیس) ساخته شوند و یا در مدل‌های گران‌تر ممکن است از پشم مرینوس، خز، یا کشمیر باشند. همچنین برخی مدل‌ها از پارچه‌های ضدآب و قابل تنفس ساخته می شوند که برای باد و باران مناسب اند.
این کلاه ها برای آب‌وهوای سرد و خشک مناسب هستند. از سوی دیگر به دلیل وجود منگوله، زیر کلاه های دیگر به ویژه کلاه های ایمنی جا نمی گیرند و پوشیدن شان زیر کلاه کاپشن دشوار است.
کلاه چولو (Chullo Hat)
«چولو» نوعی کلاه سنتی و زمستانی است که قرن‌هاست در منطقه کوهستانی آند (در آمریکای جنوبی) محبوبیت دارد. این کلاه دارای زائده هایی است که گوش‌ها را می‌پوشانند و بندهایی که می‌توان آن‌ها را زیر چانه گره زد تا سر را کاملا گرم نگه دارد.
طراحی کلاه چولو ممکن است برای برخی عجیب به نظر برسد، اما بسیار گرم و راحت است. این کلاه ها اغلب با نقوش هندسی سنتی آندی تزئین می‌شود که ظاهر خاص و بومی به آن می‌بخشد. امروزه این کلاه ها با بازطراحی در بسیاری از کشورها تولید و استفاده می شود.
رایج‌ترین جنس «کلاه چولو» پشم است، به‌ویژه پشم آلپاکا (Alpaca). آلپاکا حیوانی شبیه به لاما (Lama) است که پشم آن سبک، نرم و گرم بوده و خواصی مشابه پشم گوسفند مرینوس دارد. مدل‌های امروزی این کلاه ممکن است از پشم‌های نازک‌تر هم ساخته شوند که برای سرماهای شدید مناسب نیستند مگر این که آستر داخلی گرم داشته باشند.
کلاه روسی (Bomber / Ushanka Hat)
کلاه‌های روسی از محبوب‌ترین کلاه‌های زمستانی در مناطق بسیار سردسیر هستند. این کلاه ها دارای گوش‌گیرهایی بلند هستند که برای محافظت بیشتر در برابر سرما می‌توان آن‌ها را به سه روش بست:
1. روی سر (بستن گوش‌گیرها به قسمت تاج کلاه)
2. زیر چانه برای پوشاندن کامل گوش و گردن
3. به سبک اسکی (برگرداندن گوش‌گیرها به عقب)
مدل های سنتی این کلاه ها از پشم، نمد و انواع پوست طبیعی (گوسفند، خرگوش، روباه و …) ساخته می‌شدند.
اما امروزه ممکن است مواد سبک‌تر و گران‌تری همچون پر و لایه‌های مصنوعی مانند فوم و خز مصنوعی نیز در ساخت آن ها به کار رود.
کلاه بومبر (اوشانکا) برای دماهای بسیار پایین مناسب است و در بین شکارچیان، نیروهای نظامی و مردم مناطق قطبی بسیار محبوب.
کلاه هوانوردی (Aviator Hat)
این کلاه که با الهام از کلاه روسی ساخته شده است و با نام کلاه بمب افکن (Bomber Hat) نیز شناخته می شود، یکی از نمادین‌ترین و در عین حال کاربردی‌ترین کلاه‌ها برای محافظت در برابر سرما و باد شدید است. این کلاه ابتدا برای خلبانان هواپیماهای ابتدایی در دهه‌های آغازین قرن بیستم طراحی شد، اما امروزه در کوهنوردی، اسکی، موتورسواری و حتی در مد زمستانی دیده می‌شود.
کلاه هوانوردی نوعی کلاه گرم و بسته است که:
– پوسته بیرونی اش از چرم (در مدل های سنتی) و یا پارچه های مقاوم در برابر سرما و باد مانند پلی استر و نایلون ساخته می شود.
– معمولا دارای پوشش داخلی پشمی یا خز مصنوعی است.
– همه سر، گوش‌ها و بخش بالایی گردن را می‌پوشاند.
– دارای محافظ گوش و بند و سگک زیر چانه است که آن را در جای خود نگه می‌دارد.
در کوهپیما بخوانید: راهنمای خرید جوراب برای کوهنوردی
کلاه استورمی کرومر (Stormy Kromer Cap)
کلاه «استورمی کرومر» یک کلاه زمستانی گرم، راحت و بادوام است که برای افرادی طراحی شده که فعالیت‌های زیادی در طبیعت دارند. این کلاه دارای لبه هایی است که در هوای سرد پایین می‌آید و از گوش‌ها محافظت می‌کند.
جنس این کلاه ها معمولا از ترکیب 80% پشم و 20% نایلون است و آستر داخلی شان هم از فلانل (flannel) پنبه‌ای برای راحتی بیشتر ساخته می شود. همچنین مدل‌هایی با 100% پشم و آستر پنبه‌ای یا ترکیبات مختلفی از پشم، پلی‌استر، نایلون و پنبه نیز وجود دارند.
برخلاف بسیاری از کلاه‌های زمستانی که «فری سایز (Free size)» هستند، کلاه‌های «استورمی کرومر» در اندازه‌های دقیق و متنوع ارائه می‌شوند. توجه داشته باشیم که این کلاه قابلیت کشسانی ندارد؛ بنابراین باید از ابتدا اندازه مناسب را انتخاب کنیم.
کلاه بالاکلاوا (Balaclava Hat)
کلاه «بالاکلاوا» یکی از چندمنظوره‌ترین و مؤثرترین انواع پوشش سر در هوای سرد است. این نوع کلاه می‌تواند به‌عنوان کلاه، گردن‌پوش، ماسک صورت یا پوشش کامل سر و گردن و لایه زیر کلاه های دیگر استفاده شود. طراحی بالاکلاوا به‌گونه‌ای است که سبک، راحت و بسیار گرم‌کننده بوده و محافظت بیشتری نسبت به سایر کلاه‌ها ارائه می‌دهد. همچنین در هوای گرم می توان آن را به راحتی جمع کرد و مانند کلاه ساده استفاده کرد.
پشم مرینوس یکی از رایج‌ترین و بهترین مواد برای ساخت این نوع کلاه است. علاوه بر آن از پلی‌استر / فلیس / نایلون و دیگر الیاف مصنوعی ضد باد و رطوبت نیز در ساخت آن استفاده می شود.
کلاه پر
یکی دیگر از کلاه های مخصوص زمستان و کوهستان های سرد، کلاه پر است که معمولا از پر غاز با چگالی بالا (High-fill power goose down) ساخته می شود و برای گرم نگه‌داشتن سر هنگام خواب و یا استراحت در کمپ مناسب است. این کلاه بسیار سبک بوده و عایق بسیار خوبی در برابر سرماست. فراموش نکنیم که در صورت خیس شدن، همچون دیگر پوشش های پر، برای استفاده دوباره باید حتما خشک شود.
هدبند و محافظ گوش (Headbands and Ear Bands)
هدبندها و محافظ‌های گوش در شرایطی مفیدند که بخواهیم گوش‌ها یا سر خود را گرم نگه داریم اما نیاز به کلاه گرم نداریم یا در دسترس نیست.
از آنجا که گاهی اوقات هدبند زیر کلاه گرم یا کلاه ایمنی پوشیده می شود، بنابراین بهتر است مدلی را انتخاب کنیم که راحت و جمع و جور باشد و به آسانی زیر کلاه های دیگر جا بگیرد.
گتر گردن (Neck Gaiters)
گترهای گردن برای شرایط سرد و بادگیر بسیار مناسب‌اند چون یک لایه اضافی گرما را نه تنها دور گردن بلکه گاهی تا صورت، چانه و روی بینی ایجاد می کنند (بسته به طولشان). نوع بلندتر آن ها را می‌توان به صورت «بالاکلاوا» یا هدبند پهن هم استفاده کرد. این پوشش همچنین علاوه بر محافظت در برابر سرما محافظ خوبی در برابر پرتوهای خورشید است.
علاوه بر این، بعضی از گترهای گردن دارای بند تنظیم هستند که می‌توان آن را سفت کرد تا سرما به داخل نفوذ نکند و حتی به عنوان کلاه نیز قابل استفاده باشند.
تنها نکته منفی آن ها پوشیده شدن دهان است که می تواند در سرمای زیاد باعث جمع شدن رطوبت بازدم روی پارچه شود که به صورت یخ‌زدگی یا برفک روی بافت ظاهر می‌شود.
گترهای گردن هم از مواد متنوعی ساخته می‌شوند، که رایج‌ترین آن‌ها پشم مرینوس و پلی‌استر فلیس است.
دستمال سر (Scarf)
«اسکارف (Scarf)» یکی از پوشش‌های کاربردی و چندمنظوره است که اغلب برای محافظت از گردن، صورت، سر و گوش‌ها در برابر شرایط سخت محیطی مثل باد، سرما، آفتاب یا گرد و غبار استفاده می‌شود. در این زمینه، اسکارف صرفا یک وسیله تزئینی نیست، بلکه بخشی از تجهیزات فنی محافظتی به حساب می‌آید.
مهم‌ترین کاربردهای اسکارف
محافظت در برابر سرما و باد: اسکارف می‌تواند به‌عنوان لایه‌ای محافظ در ناحیه گردن و گلو عمل کند و از ورود هوای سرد به درون لباس جلوگیری کند. بستن صحیح اسکارف در ناحیه گردن، جلوی افت دمای مرکزی بدن را می‌گیرد.
جلوگیری از آفتاب‌سوختگی: در کوهستان شدت تابش UV زیاد است. یک اسکارف نازک و تنفسی می‌تواند از پوست گردن و صورت در برابر آفتاب‌سوختگی محافظت کند.
فیلتر گرد و غبار یا هوای خشک: در مسیرهای خشک یا طوفانی، بستن اسکارف جلوی بینی و دهان به‌عنوان یک ماسک ساده می‌تواند از استنشاق گرد و غبار یا هوای خشک و سرد جلوگیری کند.
جایگزین موقتی کلاه یا هدبند: در صورت نیاز، اسکارف را می‌توان روی سر پیچید یا به‌عنوان هدبند استفاده کرد.
عرق‌گیر یا حوله اضطراری: در طول فعالیت، به‌ویژه در هوای گرم، اسکارف می‌تواند عرق سر و پیشانی را جذب کرده یا حتی به‌عنوان دستمال استفاده شود.
ویژگی‌های یک اسکارف مناسب برای کوهنوردی:
تنفس‌پذیر باشد و زود خشک شود: بهترین اسکارف‌های کوهنوردی از موادی مثل پلی‌استر تکنیکال، میکروفایبر یا مِش (mesh) ساخته می‌شوند که عرق را جذب و سریع تبخیر می‌کنند.
سبک باشد: اسکارف کوهنوردی باید سبک باشد و در کوچک‌ترین فضای کوله‌پشتی جا بگیرد.
بدون درز (seamless) باشد: برخی اسکارف‌ها، مثل مدل‌های موسوم به Buff، بدون درز بوده و هنگام استفاده راحت تر هستند.
قابلیت استفاده چندگانه: بسیاری از اسکارف‌های کوهستانی طراحی شده‌اند تا هم در تابستان (برای محافظت در برابر پرتوهای خورشید) و هم در زمستان (برای محافظت در برابر سرما و باد) قابل استفاده باشند.
کلاه‌های محافظ در برابر آفتاب
در کوهستان و دل طبیعت سر ما علاوه بر گرم و خشک ماندن، نیاز به محافظت در برابر آفتاب و پرتوهای خورشید دارد. کلاه‌های محافظ آفتاب با لبه‌های پهن، مانند سایه بان سر و صورت و گردن ما را از نور خورشید محافظت کرده و البته باران، برف و عرق را از چشم‌های ما دور نگه می‌دارند. همچنین در بعضی از مدل ها با کمک توری‌هایی در کناره‌ها، جریان هوا را به‌خوبی تهویه کرده و باعث خنک ماندن ما می‌شوند و حتی از ما در برابر حشرات نیز محافظت می‌کنند.
در زیر با چند نوع کلاه آفتاب گیر آشنا می شویم.
کلاه تیلی (Tilly Hat)
«شرکت تیلی» کلاه‌های آفتابی با لبه‌های متوسط و پهن تولید می‌کند که به خاطر سبک، چندکاره بودن و عملکرد عالی شناخته شده‌اند.
این کلاه‌ها که برای فعالیت‌های فضای باز و طبیعت طراحی شده‌اند، دارای تاج بلند و ویژگی‌های فراوانی مثل پنل‌های مشبک و سوراخ‌های تهویه در تاج برای تهویه بهتر، لبه ضد خیرگی، بند بادگیر، اندازه قابل تنظیم و جیب‌های مخفی در تاج هستند.
این شرکت برای ساخت کلاه‌های آفتابی خود، بیشتر از پارچه‌های سبک و مقاوم الیاف مصنوعی مانند نایلون، پلی‌استر و ریون استفاده می‌کند
کلاه بونی (Boonie Hat)
این کلاه که به نام‌های گیگل (Giggles)، بوش (Bush) یا کلاه‌های لبه نرم هم شناخته می‌شود، نوعی کلاه رایج در نیروهای نظامی برای شرایط گرم و مرطوب هستند.
«کلاه بونی» معمولا در الگوهای استتاری مختلف تولید می‌شود و روی تاج آن دو یا چند سوراخ فلزی برای تهویه بیشتر و بند قابل تنظیمی برای محکم کردن کلاه در برابر باد دارد.
کلاه‌های بونی از پارچه‌های مقاوم و با خاصیت جذب رطوبت عالی مثل نایلون ریپ‌استاپ، پنبه (Denim، Canvas) و پلی‌استر ساخته می‌شوند. این کلاه‌ها سبک، خنک، جمع‌وجور و بسیار تنفس‌پذیرند و حفاظت خوبی در برابر آفتاب فراهم می‌کنند، بنابراین گزینه‌ای عالی برای کوهنوردی، پیاده‌روی، دویدن، ماهی‌گیری، شکار و دیگر فعالیت‌های تابستانی هستند.
کلاه سطلی (Bucket hat)
«کلاه‌های سطلی» بسیار شبیه «کلاه‌های بونی» هستند اما لبه کوتاه‌تر و به سمت پایین خمیده دارند (به همین دلیل حفاظت کمتری در برابر آفتاب ارائه می‌دهند). این کلاه‌ها به نام کلاه ماهی‌گیری نیز شناخته می‌شوند. بسیاری از کلاه‌های سطلی معمولا بند چانه ندارند، بنابراین ممکن است در بادهای شدید روی سر نمانند.
پارچه‌های رایج برای ساخت «کلاه‌های سطلی» پنبه مقاوم، پلی‌استر و نایلون هستند. برخی مدل‌های گران‌تر از مواد دیگر مثل پشم هم ساخته می شوند. بعضی از مدل ها دارای روکش آب‌گریز هستند. بسیاری از علاقه‌مندان به فعالیت‌های فضای باز از این نوع کلاه برای ماهی‌گیری، کمپینگ، ساحل و استفاده روزمره در شهر بهره می‌برند.
کلاه های ورزشی (Running hat ،Baseball cap)
کلاه های ورزشی دارای طراحی ساده‌ای است، تاج گرد و یک قسمت خمیده در جلو (لبه سفت) که چشم‌های فرد را از آفتاب محافظت می‌کند. این کلاه‌ها معمولا سوراخ‌های تهویه برای جریان هوای بهتر دارند و یک سگک قابل تنظیم برای تناسب سایز فردی در پشت. اگرچه کلاه‌های ورزشی بیشتر مناسب استفاده در سه فصل و به ویژه تابستان هستند، اما در بعضی مدل‌های گرم و زمستانی نیز تولید می شوند که از پشم ضخیم یا پارچه‌ای با خواص مشابه تهیه شده و گاهی دارای گوش‌گیر برای محافظت بیشتر در برابر سرما هستند.
معمولا تولیدکنندگان از پنبه و همچنین موادی مانند نایلون، پلی‌استر، پلار (فلیس)، سویید و پشم برای ساخت این کلاه ها استفاده می‌کنند.
نتیجه‌گیری
در هر دو شرایط آب و هوای آفتابی و یا سرد، داشتن یک پوشش سر مناسب، موثر و انعطاف‌پذیر که بتواند خود را با شرایط مختلف و سطوح مختلف فعالیت تطبیق دهد، ضروری است. کوهنوردان حرفه‌ای و مسافران مسیرهای طولانی اغلب چند نوع کلاه مختلف همراه دارند تا به سرعت بتوانند با تغییر دما و شرایط سازگار شوند. از دست دادن مقدار زیادی از گرما از طریق سر، به ویژه زمانی که لباس‌ها بدن ما را به خوبی عایق کرده‌اند، می‌تواند باعث خنک شدن کل بدن شود که این موضوع ممکن است به شرایط خطرناک و پیامدهای جدی سلامتی منجر شود.
پس اهمیت پوشش سر را دست کم نگیریم. آن را بر اساس شرایط فعلی هوا، شرایط مورد انتظار و ترجیحات شخصی خود انتخاب کنیم. بهترین روش برای انتخاب لباس‌های بیرونی آموزش، به دست آوردن تجربه و پایبندی به راهکارهای پوششی است که بیشترین راحتی را برای ما فراهم می‌کنند.
شما برای فعالیت‌های زمستانی یا تابستانی در برنامه های کوهنوردی خود چه نوع پوششی برای سر را ترجیح می‌دهید؟ نظرات خود را در بخش کامنت‌ها با ما در میان بگذارید.
