K2 ایران، آلپ ایران، فنی ترین و سخت ترین مسیر سنگ نوردی ایران و… همه این ها توصیف دومین قله بلند ایران،«علم کوه» است. گفتن و نوشتن از این قله هم آسان است و هم دشوار. این تناقض در صعود به علم کوه نیز وجود دارد. برای معرفی مسیرهای صعود به این قله و کوه های اطرافش، باید یک کتاب نوشت و یا دست کم چندین مقاله که کاری سترگ و زمان بر است. امیدواریم بتوانیم به مرور این کار را انجام دهیم….اما در این نوشته به معرفی «راهنمای صعود به قله علم کوه از دشت هَسارچال (حصارچال)» می پردازیم.
علم کوه کجاست؟
علم کوه از قله های البرز مرکزی است که در استان مازندران، شهرستان کلاردشت قرار دارد. این قله با ارتفاع 4850 متر دومین کوه بلند ایران است. در منطقه علم کوه و تخت سلیمان نزدیک به50 قله بالای 4000 متر وجود دارد. به همین دلیل باید این منطقه را «بهشت کوهنوردان» ایران دانست.
مسیرهای صعود به علم کوه:
برای صعود به علم کوه، بسته به توانایی، مهارت و امکانات و تجهیزات، مسیرهای مختلفی را می توان انتخاب کرد. متداول ترین مسیرهای صعود به قله علم کوه عبارتند از:
- جبهه جنوبی: مسیر کوهپیمایی که از تنگ گلو آغاز می شود و پس از عبور از دشت هسار چال از سمت جنوب به قله علم‌کوه می‌رسد، این مسیر، ساده‌ترین راه صعود به این قله است؛ که معمولا با شب مانی در دشت هسار چال همراه است.
- جبهه جنوبی: مسیر کوهپیمایی از روستای پراچان طالقان آغاز می شود و با گذر از دمچه و لشگرک بزرگ و یا گردون کوه به دشت هسارچال می رسد. پس از آن ادامه راه با مسیر بالا یکی است.
- جبهه شمالی: مسیر کوهپیمایی شمالی از ونداربن آغاز می شود و سپس با عبور از پناهگاه سرچال، علم‌چال و گردنه سیاه سنگ از سمت شرق به قله علم‌کوه می‌رسد. این مسیر به عنوان یکی از سخت‌ترین مسیرهای کوهپیمایی در ایران محسوب می‌شود و معمولا با یک شب مانی در پناهگاه سرچال همراه است.
- دیواره شمالی: مسیر دیواره‌نوردی جبهه شمالی نیز از ونداربن آغاز شده و پس از پناهگاه سرچال، علم‌چال و دیواره شمالی به قله می‌رسد که با توجه به مسیرهای دیواره علم کوه صعودهای متفاوتی را می توان تجربه کرد.
- گرده آلمان‌ها: مسیر کوهنوردی این مسیر نیز از ونداربن آغاز و پس از پناهگاه سرچال، علم‌چال و گرده آلمان‌ها دقیقا از سمت شمال به قله علم‌کوه می‌رسد.
آبپخشان های علم کوه
قله علم کوه را مرکز چندین آبپخشان اصلی و فرعی است:
1.کورماکوه ـ سیاه لت – کالاهو ـ رستم نیشت ـ دندان اژدها ـ تخت سلیمان ـ شانه کوه ـ علم کوه
- زرین کوه ـ آلانه سر ـ لشگرک ها ـ گردون کوه ـ مناره ـ ستاره ـ خرسان جنوبی ـ خرسان شمالی ـ علم کوه
- اویدر ـ دیوچال ـ نقار نپار – لشگرک بزرگ – گردون کوه… علم کوه
- سیاه کمان ـ چالون ـ سیاه سنگ ـ شاخک ـ علم کوه
- زردکوه – هفت خوان ها ـ خرسان جنوبی ـ خرسان شمالی ـ علم کوه
- میان سه چال ـ شانه کوه ـ علم کوه
- ماشه نو ـ کلاچ بند – چالون… علم کوه
- تنگه گلو ـ سیاه سنگ ـ علم کوه
یخچال های منطقه علم کوه و تخت سلیمان:
در دوروبر علم کوه و دیگر قله های منطقه، یخچال های طبیعی بسیاری هست که در دهه های گذشته بر اثر تغییرات اقلیمی ذوب شده و از بین رفته و یا کوچک شده اند. مهم ترین آن ها عبارتند از:
- علم چال
- مرجیکش
- سرچال
- تخت سلیمان
- هفت خوان
- خرسان
- چالون
- اسپلیت
- شانه کوه
پیشنهاد کوهپیما: قله های طرح سیمرغ کدامند؟
صعود به قله علم کوه از طالقان (پراچان)
یکی از مسیرهای جذاب، اما طولانی صعود به قله علم کوه از طالقان است. از آنجا که این شهرستان کوه های فراوانی برای صعود دارد و بیشتر کوهنوردان، بیشتر آن ها را صعود کرده اند، معرفی اش بیهوده به نظر می رسد. راه های دسترسی به طالقان:
- اتوبان کرج-قزوین، شهر مهستان (شهر جدید هشتگرد، فشند، جاده طالقان).
- اتوبان کرج-قزوین، خروجی طالقان-زیاران.
آغاز پیاده روی روستای پراچان در بخش بالا طالقان است. مسافت این روستا از شهر طالقان 25.5 کیلومتر است. پس از خارج شدن از شهر و رد شدن از روستاهای اوانک، منگلان به جوستان می رسیم. در کنار آرامستان جوستان به یک دوراهی می رسیم که در آنجا باید جاده دست چپ را ادامه دهیم و از کنار روستاهای مهران، دیزان و خیکان رد شویم. پراچان آخرین روستاست. جاده تا مقصد آسفالت است. اگر تصمیم داشته باشیم از همین مسیر برگردیم، می توانیم خودرو خود را در ورودی روستا پارک کنیم.
از پراچان تا هَسارچال
بعد از آماده شدن و شاید هم کرایه قاطر برای بردن وسایل، از کنار رودخانه و جاده ای خاکی که زمانی برای معدن گرانیت ساخته شده بود و در سال های گذشته بر اثر سیل خراب شده و به سمت شمال می رود پیاده روی را آغاز می کنیم. پس از طی کردن نزدیک به 2 کیلومتر وارد استان مازندران می شویم. طبعا هیچ نشانی از مرز دو استان نمی بینیم، البته چندان هم مهم نیست. چیزی که اهمیت دارد، ایمنی ماست و اینکه در بعضی جاها که راه خراب شده و باید از روی صخره های کنار رودخانه که در ماه هایی از سال خروشان هم هست رد شویم، دقت کافی داشته باشیم.
مسیر، علی رغم این که زمانی جاده معدن بود، بسیار زیبا و بکر است. بعد از نزدیک به 7.5 کیلومتر به «دو آب» می رسیم. این جا دو دره که یکی (دست راستی) از «رمضان دره» و دیگری (دست چپی) از دمچه سرچشمه می گیرند، به هم می رسند. ادامه مسیر ما یال میان دو دره است. کافی است در پاکوب برویم.
نشانه بعدی راه، طاقی سنگی است که محلی ها به آن «دروازاک» و کوهنوردان «دروازه سنگی» می گویند. از آغاز سربالایی (دو آب) تا این جا یک کیلومتر است. پس از 500 متر دیگر به دوراهی دمچه-پیازچال می رسیم.
ما باید راه دست چپ را که به طرف دمچه می رود ادامه دهیم. کمی که پیشتر برویم، می توانیم در کنار چشمه ای کوچک اما گوارا کمی دم بزنیم و تجدید نیرو کنیم. به گوسفندسرای دُمچه نزدیک شده ایم. اگر زمان بندیمان اجازه بدهد و یا شاید طبق برنامه ریزی، می توانیم یک شب را در کنار چادر چوپانان بگذرانیم و از لبنیات درجه یک طالقان بهره ببریم! این جا نیز چشمه ای هست که می توانیم از آب خنک و گوارای آن کمل بک و قمقمه هایمان را پر کنیم. ارتفاع این یورت (گوسفندسرا) تقریبا 3400 متر است و ما از پراچان تا این جا نزدیک به 13 کیلومتر را پیموده ایم.
پس از کمی استراحت و یا شب مانی در دمچه و ادامه دادن راه، با طی کردن 3 کیلومتر به دوراهی علم کوه و آب گرم سه هزار کلاردشت می رسیم. راه سمت چپ، تراورسی است که پس از عبور از گردنه گردون کوه به دره سه هزار سرازیر می شود. راه سمت راست به طرف قله لشگرک بزرگ و گردنه هزارچم می رود. این مسیر، راهی است که ما باید ادامه دهیم.
یک کیلومتر دیگر را باید بپیماییم تا به دوراهی دوم برسیم: دست راست به طرف قله لشگرک بزرگ و دست چپ به طرف گردنه هزارچم و قله گردون کوه می رود. هر دو راه ما را را به مقصد می رساند، اولی پس از صعود به قله لشگرک و دومی پس از صعود به قله گردون کوه (و یا از کنار جان پناه). از این دوراهی تا قله لشگرک بزرگ 1 کیلومتر و تا گردون کوه 2 کیلومتر است. هر دو قله مشرف به دشت هسارچال هستند. اگر از مسیر گردون کوه به دشت هسارچال برویم می توانیم پیش از شیب پایانی قله و از نزدیکی جان پناه، راه خود را به طرف دشت کج کنیم و از صعود به گردون کوه صرف نظر کنیم.
درمسیر دوم باید ابتدا به قله لشگرک بزرگ برویم و سپس از پاکوبی که به دریاچه هسارچال می رسد فرود بیاییم. یادآوری این نکته مهم است: هر دو مسیر پاکوب مشخص دارد. از قله لشگرک بزرگ تا دریاچه نزدیک به 1 کیلومتر است و از گردنه گردون کوه تا دشت هسارچال تقریبا 2 کیلومتر.
پس از یک کوهپیمایی عالی 20 تا 22 کیلومتری (بسته به مسیری که انتخاب کردیم) به دشت هَسارچال می رسیم.
دشت هَسارچال
در بسیاری از گزارش ها و منابع نام این منطقه به اشتباه «حصارچال» گفته می شود. با کمی جست و جو در می یابیم که در زبان مازندرانی به «شبنم و شبنم زمستانی که شب هنگام یخ می بندد»،«هَسار» می گویند. وقتی به این دشت می رویم و شبی را در آنجا می گذرانیم، بامداد که از چادر بیرون می آییم، می توانیم شبنم های تقریبا یخ زده را در بیشتر ماه های سال بر روی گیاهان و سنگ ها ببینیم. بنابراین «هَسارچال» به معنای «دشتی که شبنم دارد» نام درست این دشت است.
در هر گزارش برنامه، راهنمای صعود و یا مطلبی که درباره علم کوه و صعود به آن نوشته می شود، حتما اشاره ای هم به دشت و دریاچه هَسارچال می شود. زیبایی این منطقه به اندازه صلابت علم کوه جذاب است. کمتر کوهنوردی را می توان سراغ گرفت که به قله های منطقه صعود کرده باشد و دست کم یک شب را در این دشت نمانده باشد. جایی که در بامداد گرمترین روزهای سال نیز آب ها یخ می زنند و به سختی می توان دست را چند ثانیه در چشمه آب آن نگه داشت.
توصیه می شود، کوهنوردان و طبیعت گردان حتی در مرداد ماه نیز در صعود به این جا لباس کامل و گرم همراه داشته باشند.
جذابیت دیگر هَسارچال، قله های اطرافش هستند: نقارنپار، لشگرک بزرگ، گردون کوه، مناره، ستاره، خرسان جنوبی، خرسان شمالی، علم کوه و مرجیکش.
مسیر صعود به علم کوه از کلاردشت
بهتر است پیش از آشنایی با ادامه مسیر صعود، ببینیم چگونه می توانیم از کلاردشت به دشت هَسارچال برویم.
ابتدا باید جاده: کلاردشت – رودبارک-رودبارک بالا-مجتمع کوهستانی فدراسیون کوهنوردی (قرارگاه کوهنوردی رودبارک) را طی کنیم. سپس در قرارگاه ناممان را ثبت کنیم و مبلغ کمی ( در سال 1402 نفری 5000 تومان) بپردازیم. این مجتمع علاوه بر فروشگاه، رستوران و خوابگاه نیز دارد.
باید راهمان را ادامه دهیم. از رودبارک جاده ای تا تنگه گلو (در زبان محلی «تنگِ گَلی») کشیده شده که بیشتر آن خاکی است. طول این جاده 24 کیلومتر است. می توانیم بخشی از مسیر، تا روستای وَنداربُن، (10 کیلومتر) را با خودرو خودمان برویم. از این روستا به بعد تنها ماشین های مسافربر محلی می توانند رفت و آمد کنند و ما ناچاریم از آن جا تا پایان جاده را یا پیاده بپیماییم و یا با هماهنگی راننده ها با یکی از آن ها برویم. معمولا راننده های محلی از چنین پیشنهادی استقبال نمی کنند. پس بهتر است از همان ابتدا (رودبارک) سوار یک نیسان و یا شاسی بلند محلی بشویم. هزینه این سواری برای پاترول و جیپ در سال 1402 نفری 600000 تومان برای رفت و برگشت و نیسان کمی کمتر است. مبدا حرکت این شاسی بلندها، پارکینگ کنار قرارگاه است.
در جاده در کنار روستای ونداربن، یک عوارضی از هر کوهنورد مبلغی ورودی ( در سال 1402 نفری 30000 تومان) می گیرد. این جاده کوهستانی بسیار زیباست و البته با توجه به رانندگی محلی ها و سنگلاخی بودن مسیر، اگر دبه ماست همراهمان باشد، در مقصد به جای ماست حتما کمی کره و دوغ خواهیم داشت.
به تنگه گلو (تنگِ گَلی) می رسیم. از این جا تا دشت هسار چال تقریبا 4 کیلومتر است، با شیبی ملایم وپاکوبی قوی. بعضی از کوهنوردان ترجیح می دهند این بخش از مسیر را سبکبار صعود کنند، پس با کرایه کردن قاطر، کوله هایشان را به چاروادار می سپارند و خودشان و لباس هایشان مسیر را ادامه می دهند. نکته بسیار مهمی که این دوستان از آن غافلند این است که حمل کوله در «هم هوا شدن» تاثیر مثبت دارد و از ارتفاع زدگی پیشگیری می کند. در نهایت مسئولیت هر کس بر عهده خودش است، اما باید بیاموزیم تندرستی را فدای راحتی نکنیم.
صعود به علم کوه
صبح بخیر!!
پس از یک شب مانی فراموش نشدنی در دشت هَسارچال و لذت بردن از آرامش آن که بهتر است ما هم در حفظ آن بکوشیم، باید راه قله را در پیش بگیریم.
پاکوب تا قله مشخص و عالی و در شمال غربی کمپ است. بخش زیادی از مسیر در کنار قله «مَرجیکَش» پیموده می شود. پس از طی کردن 3 کیلومتر به یک دوراهی می رسیم که می توانیم از هر دو برویم. از آن جا که یکی بالادست دیگری است و امکان ریزش سنگ از زیر پای کوهنوردانی که از آن می روند، هست، بهتر است ما هم از راه بالایی برویم. مسافت از هسارچال تا قله 7 کیلومتر است.
بلندی دشت 3800 متر است، پس تا قله باید 1050 متر ارتفاع بگیریم. چالش این بخش از مسیر ارتفاع زدگی ( بیماری حاد ارتفاع) است. متاسفانه بسیاری از کوهنوردان پیش از صعود به این نکته توجه نمی کنند و به جای آمادگی بدنی و هم هوایی، برای پیشگیری از این بیماری بدون توجه به نکات پزشکی و بدون مشورت با پزشک، برای برطرف شدن مشکل دارو مصرف می کنند.
اکنون پس از یک کوهپیمایی درجه یک، بر روی علم کوه استوار و کهن ایستاده ایم. دوروبرمان پر از کوه است. از دماوند و آزادکوه و خلنو و شاه البرز و دیگر کوه های دوردست گرفته تا تخت سلیمان و خرسان ها و شانه کوه و هفت خوان ها و… در چشم اندازمان هستند. از سوی دیگر جنگل، دریا، یخچال های طبیعی و هرچه که زیباست را می بینیم. بهشت این جاست، نشانی را اشتباه نرویم!
