گیاهان، جانوران و حشرات میزبانان ما در برنامه های طبیعت گردی مان هستند. حفظ آرامش و احترام به آن ها مهمترین وظیفه و نشان دهنده شخصیت ماست. شاید پر تنش ترین برخورد در برنامه های طبیعت گردی میان انسان و جانوران باشد. برای پرهیز از این رودررویی بهتر است تا می توانیم از آن ها دوری کنیم، همان طور که آن ها تا جای ممکن این کار را می کنند، الا شرایطی پیش بیاید که ناچار با انسان روبرو شوند. از مهمترین راه های دوری از جانوران، شناسایی نشانه های حضورشان است. یکی از مهم ترین آثار و نشانه های جانوران برای شناسایی، ردپایشان در طبیعت است. مقاله حاضر با عنوان «راهنمای شناسایی ردپای جانوران» مقدمه ای است بر آشنایی با ایز حیوان ها.
افراد باتجربه می توانند با دیدن رد پای جانور، گونه و حتی سن و جنس آن را هم تشخیص دهند. در بیشتر پستانداران کف رو و پنجه رو، در کف پا برجستگی های ضخیم و قابل ارتجاعی از جنس کراتین نرم وجود دارد که «پینه (Pad)» نامیده می شود. پینه ها بدون مو هستند و در پستانداران مختلف شکل و اندازه متفاوتی دارند. در برخی از پستانداران نظیر سمور، گربه شنی و نیز بعضی از جوندگان، در بین پینه های پا، موهای بلندی هست که گاهی روی پینه ها را می پوشاند و تشخیص رد پا را مشکل می کند.
در بیشتر پستانداران رد دست ها بزرگتر از پاها است؛ ولی در پستانداران کف رو نظیر خرس، رد پاها از دست ها بزرگ تر است. به طور کلی در جاهایی که برف تازه باریده، زمین هایی که خاک نرم دارند و یا مرطوب هستند، بستر رودخانه های خشک و جاده های خاکی مناسب ترین جا برای مشاهده ردپای جانوران است.
کف روها
ردپای پستانداران کف رو نظیر خرس، رودک (گورکن) و تشی (پستانداری جونده با خارهای بلند. نباید آن ها را با جوجه تیغی یکی پنداشت) که هنگام راه رفتن پاشنه پا را روی زمین می گذارند، رد پایی شبیه به رد پای انسان دارند. گاهی حیوانات کف رو هنگام راه رفتن ابتدا دست و پای یک سمت بدن و سپس دست و پای سمت دیگر را حرکت می دهند (شتر و کفتار نیز ممکن است گاهی به همین شیوه راه می روند). در نتیجه رد پای راست در پشت رد دست راست قرار می‌گیرد
ردپای حشره خواران 5 انگشت دارد و در بیشتر جوندگان دست ها 4 و پاها 5 انگشتی است. سگ سانان و گربه سانان (پنجه روها) در دست ها 5 و در پاها 4 انگشت دارند، اما از آنجا که اولین انگشت دست در بالا و در پشت است در رد این جانوران تنها اثر 4 انگشت دیده می شود.
سگ سانان و گربه سانان
در گربه سانان (به استثنای یوز) در حالت عادی ناخن ها پنهان است؛ بنابراین در ردپای آن ها اثر ناخن دیده نمی شود. گربه سانان ضربدری راه می روند، یعنی دست راست و پای چپ با هم و دست چپ و پای راست نیز با هم حرکت می کنند. در نتیجه رد پای سمت راست پشت رد دست چپ قرار می گیرد و آن دو دیگر پشت هم. کفتارها در دست ها و پاها 4 انگشت دارند. رد دست این حیوان، بزرگ و شبیه رد سگ است؛ ولی رد پاها به طور مشخص کوچکتر و دارای انحنایی به سمت بیرون است.
راسوها مانند رودک (گورکن) و شَنگ (سمور آبی) در دست ها و پاها 5 انگشت دارند. اثر هر 5 انگشت در رد بیشتر گونه ها دیده می شود که وجه تمایز آن ها با رد سگ سانان و گربه سانان است. بیشتر آن ها با استفاده از پاها می جهند و هنگام فرودآمدن اول دست ها و سپس پاهایشان را روی زمین می گذارند.
پس از آشنایی با ردپای حیوانات بخوانید: روبرو شدن با حیوانات وحشی در طبیعت
سم دارها
آثار رد تک سم ها مانند گور و اسب تقریبا گرد، ولی در دو سم ها مانند گوزن و آهو ردها بیضی شکل و شکاف دار است. در رد گراز گاهی اثر دو سم کوچک دیگر نیز که در پشت سم های جلویی است در برف و یا گِل دیده می شود.
شیوه گام برداری جانوران
هنگام شناسایی یک ردپا، علاوه بر توجه به ویژگی های هر اثر، دقت به الگوی گام برداری و موقعیت قرارگیری هر رد نسبت به دیگری در شناسایی آن مفید است. ردپای بسیاری از جانوران الگوی مشخص و منحصر به فردی دارد که بر اساس آن می توانیم تشخیص دهیم که رد پای چه حیوانی است. در مواردی که رد پاها نامشخص هستند و جزئیات آن قابل تشخیص نیست الگوی راه رفتن می تواند در شناسایی آن به ما کمک کند.
الگوی ردپای حیوانات بازتابی از شیوه گام برداری آن هاست. اندازه گام، فاصله بین دو اثر دست و پای پشت سر هم و فاصله بین دو پای کنار هم فاصله اثر پای سمت راست و چپ است. الگوی راه رفتن با اندازه هر گام و فاصله بین دو پای کنار هم مشخص می شود. زمانی که بتوانیم الگوی ردپای جانوران و انواع حرکت شان را تشخیص دهیم می توانیم راه رفتن، یورتمه رفتن، پریدن و دویدن آنها را نیز دریابیم. تسلط به این موارد، دنبال کردن ردپای حیوانات را برای ما جالب تر خواهد گرد و می توانیم تصویری از آنچه که جانور انجام داده را در ذهن خود مجسم کنیم. به طور مثال می توان فهمید کجا با سرعت ثابتی حرکت کرده یا کجا با احتیاط به سمت شکارش خزیده و یا با سرعت زیادی جهش کرده است.
اگر بخواهیم با روش های مختلف حرکت جانوران آشنا شویم، بهتر است نخست حیوانات اهلی و خانگی را مشاهده کنیم و به رد پاهایی که به هنگام حرکت و در حالت های مختلف باقی می گذارند، توجه کنیم. توجه کردن به چگونگی قراردادن دست و پاها نسبت به یکدیگر در زمانی که به آرامی حرکت می کنند راحت است، اما زمانی که سریع حرکت می کنند تشخیص جزئیات حرکت آنها دشوار می شود. در فیلم های مسابقه های اسب دوانی ما این شانس را داریم که حرکت حیوانات را که در خط پایانی به صورت آهسته نمایش داده می شود، تماشا کنیم. این یک فرصت استثنایی است که ببینیم چگونه در زمانی که با سرعت زیاد حرکت می کنند، پاهایشان را حرکت می‌دهند.
در نهایت باید بدانیم شناخت رد پای جانوران می تواند علاوه بر آشنایی بیشتر ما با زیست بوم، به ما درباره خطرات احتمالی در طبیعت آگاهی دهد.
