بسیاری بر این باورند که سگ نخستین جانوری است که انسان اهلی کرده است. اگر بخواهیم درباره این که سگ ها پس از اهلی شدن زندگی بهتری داشته اند چیزی بگوییم، شاید باید با احتیاط صحبت کنیم. اما بی تردید این حیوان نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری در زندگی انسان داشته است. با این حال و پس از گذشت هزاران سال از دوستی این گونه جانوری با ما، سگ ها در ذات خود ویژگی های نژادشان را تا حدودی حفظ کرده اند و بارها پیش آمده که در شرایط خاص آن ها را بروز داده اند. در مقاله «حمله سگ: از پیشگیری تا مقابله» علاوه بر آشنایی با زبان بدن سگ ها با روش های محافظت و مقابله در هنگام حمله آن ها آشنا می شویم.

در یک تعریف کلی سگ ها را می توان به گروه های زیردسته بندی کرد:
- سگ های خانگی
- سگ های گله و نگهبان
- سگ های ولگرد
- سگ های وحشی
بی تردید سگ ها دارای ویژگی های مشترکی هستند که در رفتارشان بروز می کند. از سوی دیگر بسته به شرایط زندگی، آموزش و کاری که برایش تربیت شده و نگهداری می شوند، ممکن است برخورد متفاوتی با ما و یا دیگر حیوان ها داشته باشند.
چرا سگها حمله میکنند؟
نخستین علت های حمله سگ ها برخی از غریزههای حیوانی آن هاست:
- حفظ و دفاع از قلمرو (اشیا، فضاها، افراد و یا غذا).
- ترس از انسانها، اشیا یا فضاهای جدید.
- وجود تروما که باعث اضطراب و ترس در سگها میشود.
- صداها و فعالیتهای غیرمعمول انسانی یا حیوانی.
- درد ناشی از آسیب یا بیماری.
در چنین شرایطی سگها با رفتار و زبان بدن خود علائم هشداردهندهای نشان میدهند که بیان می کند، ناراحت اند.
حس مالکیت و حفظ قلمرو سگ ها ممکن است به صورت خرناس کشیدن، سیخ شدن موهای بدن، بدن متشنج، غرغر کردن، واق واق کردن یا گاز گرفتن بروز کند.
ترس نیز میتواند باعث بروز رفتار نامطلوب در سگ شود، اما در واقع این روش غریزی سگ برای دفاع از خود در برابر آسیب است.
همچنین اشیا، افراد، صداها و فضاهای غیرمعمول میتوانند برای سگ بسیار گیجکننده باشند، به خصوص اگر بخشی از روال روزانه سگ نباشند. علائمی که نشان میدهد سگ از چنین شرایطی می ترسد شامل عقب رفتن، پنهان شدن، فرار کردن، خرناس کشیدن، غرغر کردن، ناله کردن، بدن متشنج، سیخ شدن موها، خاراندن، گاز گرفتن و حمله کردن است.
تروماهای قبلی نیز میتوانند اشکال مختلفی داشته باشند، مانند قربانی شدن در یک حمله، رفتار خشونتآمیز یا پرخاشگرانه از سوی انسان یا حیوان دیگر، قرار گرفتن در موقعیتهای پر سروصدا یا استرسزا، یا حتی دیدن یک حادثه تروماتیک.
دلایل دیگر حمله سگ ها به شرایط زنندگی آن ها بستگی دارد که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.

در کوهپیما بخوانید: آشنایی با ردپای حیوانات
علائمی که نشان میدهد سگ ممکن است حمله کند، چیست؟
حمله کردن سگها برای شان «پر هزینه» است، بنابراین معمولا تنها زمانی حمله میکنند که احساس کنند چارهای ندارند.
این گونه جانوری معمولا پیش از حمله علائم واضحی از خود نشان میدهد که گاهی بسیار ظریف هستند. این نشانهها میتوانند بسیار متنوع باشند، اما بعضی از آن ها مانند غرش، دندان نشان دادن و تغییرات نگرانکننده رفتاری بسیار رایج اند. سگها به ندرت بدون هشدار گاز میگیرند. نشانههای حمله آن ها عبارتند از:
- گاهی کل بدن سگ در لحظه حمله سفت و منقبض می شود.
- سگی که در شُرُف حمله است، ممکن است سرعت خود را کاهش دهد تا زمانی برای تصمیمگیری داشته باشد که آیا واقعا باید حمله کند یا عقبنشینی. او فاصلهای که باید طی کند و اینکه چطور حمله اش را با کمترین آسیب به خود انجام دهد را ارزیابی میکند.
- واقواق تیز و کوتاه سگ ممکن است به غرش عمیق و شدیدی تبدیل شود که معمولا با دندان نشان دادن و یا آبریزش دهان همراه است.
- غُر زدن
- نعره کشیدن
- پریدن به سمت طرف مقابل
با این حال، سگها اغلب خیلی پیش از این رفتارها علائم اضطراب یا ناراحتی را نشان میدهند. بهتر است به دنبال نشانههای اولیه ناراحتی سگ باشیم، چون همه سگها پیش از گاز گرفتن، غُر نمیزنند یا دندان نشان نمیدهند. اگر سگ ناراحت است، ممکن است این علائم را نشان دهد:
- لیسیدن لبها
- عقب بردن گوشها و صاف کردن آنها روی سر
- خمیازه کشیدن
- نمایش بخش سفید چشمها (به آن «چشم نهنگ» میگویند)
- چرخاندن صورت به سمت دیگر
- تلاش برای دور شدن یا عقب کشیدن
- حالت خمیده یا نزدیک به زمین راه رفتن
وقتی این علائم را دیدیم باید احتیاط کنیم و آماده دفاع باشیم.
به یاد داشته باشیم سگی که قلاده دارد، کمتر میتواند از موقعیت استرسزا دور شود، بنابراین ممکن است بیشتر علائم ناراحتی یا حتی پرخاشگری نشان دهد.

اگر در موقعیتی بودیم که به نظر میرسد سگی قصد حمله دارد، چکار کنیم؟
- اگر سگی به سمت ما میدود، برخلاف غریزهمان که میگوید بدویم، نباید فرار کنیم.
- تماس چشمی برقرار نکنیم. سرمان را پایین بیاوریم و نگاهمان را از سگ دور کنیم.
- سگ را نادیده بگیریم و سعی کنیم آرام بمانیم و به صورت نیمرخ بایستیم تا کمتر تهدیدآمیز به نظر برسیم. این کار به سگ پیام میدهد که ما تهدیدی برای او نیستیم. هرگز پشتمان را به سگ نکنیم.
- دست های خود را تکان ندهیم. این کار برای سگ نوعی تهدید به حساب می آید.
- با سگ صحبت نکنیم یا سرش فریاد نکشیم.
- برای مدت کوتاهی بیحرکت بمانیم و اگر سگ به سمت ما حرکت نکرد، آرام و آهسته عقب برویم.
- اگر خوراکی داریم، میتوانیم خیلی آرام و با خونسردی کمی از آن را پشت یا کنار سگ پرتاب کنیم. این کار باید کاملا آرام انجام شود، چون حرکت زیاد ممکن است سگ را بترساند و باعث شود به سمت ما بیاید.
- اگر خوراکی نداریم، می توانیم کولهپشتی، بطری آب یا وسیلهای دیگری را که همراه داریم، به سمت دیگری پرت کنیم تا حواس سگ پرت شود و به سمت آن برود.
- سعی کنیم خودمان را به مکانی برسانیم که مانعی بین ما و سگ قرار بگیرد. میتوانیم از موانع محیطی مثل درخت، بوته، صخرههای بزرگ، ماشین پارک شده و….. استفاده کنیم.
- اگر کسی دور و برمان هست، بدون فریاد زدن و با آرامش از او بخواهیم کمک کند. بهتر است از او بخواهیم یک کت، شال، پتو یا چیز شبیه آن را روی سر سگ بیندازد.
- اگر روی زمین افتادیم، آرام خودمان را به حالت جنینی جمع کنیم و یا روی زانوها خم شویم و دستهای مان را پشت گردن قلاب کرده و سر را پایین بیاوریم تا از سر و گردن خود محافظت کنیم.
- از لباس، کیف یا هر شی دیگری که همراه داریم برای ایجاد مانعی بین سر و گردن خود و سگ استفاده کنیم.
- در بسیاری از موارد، اگر سگ را نادیده بگیریم، علاقهاش را از دست میدهد و دور میشود. البته ممکن است سگ خیلی نزدیک شود و حتی ما را بو بکشد، ولی این لزوما به معنی گاز گرفتن نیست.

چگونه در برابر حمله سگ از خود محافظت کنیم؟
سگها معمولا بهعنوان بهترین دوست انسان شناخته میشوند، اما همان طور که گفته شد گاهی این همراهان وفادار میتوانند رفتارهای پرخاشگرانه نشان داده و تهدیدی برای ما باشند. در میان گروه هایی که نام برده شد سگهای ولگرد از دیگر دسته ها خطرناکترند (از آنجا که سگ های وحشی در ایران وجود ندارند، در این بحث به آن ها نمی پردازیم). زیرا به درستی اجتماعی نشده و آموزش ندیده اند. به همین دلیل حمله یک سگ ولگرد میتواند بسیار آسیبزا باشد. همچنین حمله سگ های نگهبان و گله را نیز باید جدی بگیریم، زیرا آن ها هنگام محافظت از چیزی که برایش تربیت شده اند با کسی شوخی ندارند! به هر حال دانستن روشهای محافظت میتواند برای ما تفاوت بزرگی ایجاد کند. در ادامه چند نکته برای مقابله با حمله سگ یادآوری می شود:
آرامش خود را حفظ کنیم و از تماس چشمی مستقیم بپرهیزیم.
سگها میتوانند ترس را حس کنند و ترس ما ممکن است خشونت آنها را تحریک کند. از نگاه مستقیم به سگ خودداری کنیم، چون ممکن است این کار به چشم چالش یا تهدید دیده شود.
به آرامی دور شویم.
اگر سگ به ما نزدیک شد، به آرامی عقبنشینی کنیم. اما پشت خود را به سگ نکرده، فرار نکنیم، چون این کار میتواند غریزه شکار سگ را تحریک کند و باعث شود دنبالمان کند.
از مانع استفاده کنیم.
اگر شیای نزدیک ما هست مثل درخت، تخته سنگ، نیمکت، سطل زباله یا… آن را بین خودمان و سگ قرار دهیم تا مانعی برای نزدیک شدن سگ باشد. اگر کولهپشتی یا ژاکتی داریم، آن را جلوی خود نگه داریم تا نقش محافظ را بازی کند.

این مقاله را از دست ندهید: روش های مقابله با حیوانات وحشی
با صدای بلند صحبت کنیم.
اگر سگ با وجود عقبنشینی و استفاده از مانع همچنان به سمت ما میآید، با صدای بلند و قاطع سرش داد بزنیم. صدای بلند میتواند سگ را بترساند و وادار به عقبنشینی کند.
از خودمان دفاع کنیم.
اگر سگ به ما حمله کرد، از هر چیزی که در دسترس داریم مثل چوب، سنگ یا کولهپشتی برای دفاع استفاده کنیم. تلاش کنیم به بینی، گلو و سرش ضربه بزنیم. اگر به زمین افتادیم، خود را جمع کنیم و با دستها سر و گردن خود را بپوشانیم.
از وزن بدن به نفع خود استفاده کنیم و سگ را مهار کنیم. اگر سگ اندازه متوسطی دارد، تمام وزن بدن را روی حیوان بیندازیم و با نقاط سخت زانو یا آرنج به آن فشار وارد کنیم. سگها گازگیرهای وحشیای هستند اما مهارت کشتی گرفتن زیادی ندارند! پس آنها را بگیریم و محکم نگه داریم. روی حیوان سوار شویم و تمرکز فشار را روی گلوی سگ یا دندههایش بگذاریم.
اگر سگ کوچکتر است و میتوانیم کنترلش کنیم، با وزن بدن روی پشت سگ بنشینیم و با فشار رو به جلو به پشت گردنش فشار بیاوریم. سگ مجبور میشود برای نفس کشیدن دست از حمله بکشد.
اگر نمیتوانیم به سگ آسیب بزنیم، فقط از خود دفاع کنیم. صورت، سینه و گلوی خود را بپوشانیم. بدن خود را جمع کنیم و طوری دراز بکشیم که از قسمتهای حیاتی بدن محافظت کنیم. سگ احتمالا اگر بفهمد دیگر تهدیدی نیستیم، حمله را متوقف میکند.
از جیغ زدن یا غلتیدن خودداری کنیم چون این کار فقط سگ را به ادامه حمله ترغیب میکند. اگر سگ حمله را متوقف نکرد، حداقل با محافظت کردن میتوانیم زمان بخریم. امیدوار باشیم کسی برای کمک بیاید!
به آرامی و با دقت محل را ترک کنیم.
وقتی سگ کمی از ما فاصله گرفت، آرام و بدون حرکت های ناگهانی از محل دور شویم. حفظ آرامش و بیحرکتی در چنین شرایط استرسزایی واقعا آزمونی برای اعصاب و بهترین کار است.
دریافت کمک پزشکی
بعد از حمله، فورا به پزشک مراجعه کنیم. حتی اگر جراحتهای مان کوچک به نظر برسند باید توسط پزشک معاینه شویم، چون سگها ممکن است بیماریهایی مثل هاری داشته باشند و حتی زخم یک گاز کوچک، میتواند عفونت کند. همچنین حمله را به مسئولان گزارش دهیم تا از اتفاق های بعدی جلوگیری شود.
اگر در پنج سال گذشته واکسن کزاز دریافت نکردهایم، ممکن است به درمانهای پیشگیرانه اضافی برای کزاز نیاز داشته باشیم.

آیا می توانیم از حمله سگ پیشگیری کنیم؟
شاید این پرسش کمی اغراق آمیز به نظر برسد، اما بله، تا حدودی می توان از حمله سگ ها پیشگیری کرد. با رعایت نکته های زیر می توانیم خطر حمله آن ها را کاهش دهیم:
- با زبان بدن سگ ها آشنا شویم.
- از تحریک ناخواسته آن ها خودداری کنیم.
- بیشتر حمله های سگها ناشی از نگهداری ناکافی، آموزش ضعیف یا اذیت کردن شان است. متأسفانه، دنیا هیچگاه از وجود صاحبان بد و آزاردهندگان حیوانات خلاص نمیشود، بنابراین بهتر است همیشه آماده باشیم. از عقل سلیم استفاده کنیم تا از تحریک هر حیوانی جلوگیری کنیم.
- هرگز بدون اجازه صاحب سگ، آن را نوازش نکنیم.
- هرگز سگ را هنگام غذا خوردن یا مراقبت از تولههایش تحریک نکنیم. سگها در این مواقع بسیار محافظتگر هستند.
- از لبخند زدن به سگ خودداری کنیم. ممکن است فکر کنیم با لبخندی دوستانه و دندانهای نمایان، چهرهای مهربان نشان میدهیم، اما سگهای پرخاشگر این کار را نوعی مبارزه طلبی قلمداد می کنند.
- سگهایی که زنجیر شده یا برای مدت طولانی به یک شی ثابت بسته شدهاند، احتمال پرخاشگری بیشتری دارند، پس وارد محدوده دسترسی آنها نشویم.
- همه سگهای ناشناس و ولگرد را تهدید بدانیم.
- به کودکان خود آموزش دهیم که هیچگاه به سگهای ناشناس نزدیک نشوند مگر این که مطمئن باشند امن هستند. با حفظ فاصله زیاد از همه سگهای ناشناس تا زمانی که مطمئن شویم امن هستند، میتوانیم از بیشتر برخوردهای خطرناک با سگها جلوگیری کنیم.