از زمانی که مردم در اواخر سده نوزدهم به صورت تفریحی شروع به کوهنوردی کردند، دشواری مسیرها را با استفاده از درجه سختی صعود مشخص کرده‌اند. در ورزش های صعودی، درجه سختی کوهنوردی به منظور توصیف دشواری و خطر مسیرها در نظر گرفته می شود. در حالی که تنوع گسترده‌ای از سیستم‌های درجه‌بندی مختلف وجود دارد که معمولا توسط انجمن‌های کوهنوردی در کشورهای مختلف توسعه یافته‌اند، همه آن‌ها چند عامل یکسان را در نظر می‌گیرند.
درجه سختی در کوهنوردی به طور کلی دشواری صعود را از نظر توانایی فنی مورد نیاز برای انجام حرکات، همراه با قدرت، استقامت و سطح تعهد مورد نیاز برای اتمام صعود در نظر می‌گیرد. همچنین مسافت و سطح حمایت ارائه شده در طول مسیر نیز در بیشتر درجه های صعود لحاظ می‌شود.
درجه های سختی صعود در حالی که تنوع زیادی دارند، شاخص بسیار خوبی برای آن چیزی هستند که یک صعودکننده بالقوه باید در یک مسیر انتظار داشته باشد. به طور کلی، درجه های دیده شده در یک کتاب راهنما یا انجمن های آنلاین از طریق اجماع به دست می‌آیند. اولین کسی که مسیر را صعود می‌کند، حرف اول را می‌زند و صعودکنندگانی که پس از او می‌آیند، نظرات خود را اضافه می‌کنند.
تاریخچه مختصر درجه سختی در کوهنوردی
نخستین سیستم درجه‌بندی ثبت‌شده برای صعود در سال ۱۸۹۴ توسط کوهنورد اتریشی، فریتز بنش (Fritz Bensch) معرفی شد.
مقیاس بنش دارای هفت سطح دشواری بود که سطح ۷ (VII) نشان‌دهنده آسان‌ترین مسیرها و سطح ۱ (I) مسیرهای غیرممکن بود. با این حال، با صعود تعداد بیشتری از مسیرهای سطح ۱، این مقیاس مجبور شد سطح «۰ و ۰۰» را برای نشان دادن صعودهای دشوارتر اضافه کند.
تا دهه ۱۹۲۰، مقیاس بنش به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت. در سال ۱۹۲۳، کوهنورد آلمانی، ویلو ولزباخ (Willow Welsbach)، این سیستم را معکوس و کوتاه‌تر کرد. مقیاس ولزباخ از ۱ (I) برای آسان‌ترین تا ۶ (VI) برای دشوارترین مسیرها رتبه‌بندی می‌شد.
این سیستم در سراسر جهان محبوب شد تا آن که در سال ۱۹۶۷ به طور رسمی توسط فدراسیون بین‌المللی کوهنوردی (UIAA) پذیرفته شد.
امروزه روش ولزباخ دیگر دقیق‌ترین سیستم درجه‌بندی در نظر گرفته نمی‌شود، اما UIAA همچنان یک مرجع برای طیف گسترده‌ای از صعودها و الهام‌بخش تعدادی از سیستم‌های درجه‌بندی سختی در کوهنوردی است.
«این مقاله با توجه به گستردگی سیستم ها و همچنین ناممکن بودن کوتاه کردن مطالب در دو بخش ارائه می شود.»
سیستم‌های درجه‌بندی سختی صعود
بیشتر سیستم‌های درجه‌بندی کوهنوردی مربوط به صعود آزاد، از جمله صعود سنگ، یخ یا ترکیبی هستند. با این حال معمولا چندین سیستم برای درجه‌بندی مسیرهای کوهنوردی استفاده می‌شوند.
از آنجایی که مسیرهای کوهنوردی بسیار متنوع هستند، امتیازها طیف گسترده‌ای از معیارها را در نظر می‌گیرند.
بسیاری از کشورها نسخه مخصوص به خود را از درجه بندی سختی در کوهنوردی دارند، اما محبوب‌ترین آن ها سیستم صفت فرانسوی بین‌المللی (IFAS) و سیستم روسی هستند. این امتیازها اغلب برای مسیرهای آلپ، هیمالیا و آمریکای جنوبی استفاده می‌شوند. سایر سیستم‌های تخصصی‌تر شامل سیستم‌های آلاسکا، نیوزیلند و رومانی هستند.
در کوهپیما بخوانید: تفاوت کوهنوردی و صعود آلپی
درجه بندی سختی صعود UIAA
سیستم درجه‌بندی سختی صعود UIAA (فدراسیون جهانی کوهنوردی) یکی از رایج‌ترین سیستم‌ها به ویژه برای مسیرهای سنگ‌نوردی سنتی و چند طوله است. این سیستم با اعداد رومی از I (آسان‌ترین) تا XII (بسیار سخت) درجه‌بندی می شود. برای دقت بیشتر، از علامت‌های + و – برای درجه‌های میانی سختی صعود نیز بهره برده می شود.
این سیستم بیشتر بر سختی فنی حرکات در سخت‌ترین قسمت (Crux) مسیر تمرکز دارد. عوامل دیگری مانند طول مسیر، میزان قرارگیری ابزار حمایت، و خطرات محیطی نیز در این درجه‌بندی در نظر گرفته می شوند.
با توجه به تفاوت‌های گسترده ذاتی در انواع صعود، این سیستم به هیچ وجه کامل نیست. بهترین کاربرد آن به عنوان راهنمایی برای تعیین آمادگی یا آماده نبودن یک صعودکننده برای یک مسیر خاص است، اما جزئیات دقیق یک مسیر را مانند سایر سیستم‌ها ارائه نمی‌دهد.
تعاریف این سیستم به شرح زیر است:
I: کوهپمایی در زمین‌های ناهموار با شیب کم، که ممکن است در قسمت‌های کوتاهی نیاز به استفاده از دست برای حفظ تعادل باشد، اما نیاز به تکنیک خاصی ندارد.
II: در این درجه، دست‌ها به طور فعال برای بالا رفتن استفاده می‌شوند، اما هنوز گیره‌ها بزرگ و مطمئن هستند. بعضی از کوهنوردان ممکن است در این سطح از طناب برای حمایت استفاده کنند (به ویژه افراد کم‌تجربه).
III: صعود با شیب قابل توجه که نیاز به تکنیک‌های ساده سنگ‌نوردی دارد. گیره‌ها ممکن است کوچک تر باشند و به قدرت بدنی بیشتری نیاز باشد. بیشتر کوهنوردان در این سطح از طناب و حمایت استفاده می‌کنند.
IV: صعود جدی‌تر با قسمت‌های شیب‌دار که نیاز به مهارت‌های سنگ‌نوردی پایه دارد. در این درجه سختی کوهنوردی، پیدا کردن مسیر و استفاده از گیره‌ها مهم‌تر می‌شود. همچنین حمایت با طناب ضروری است و نیاز به قرار دادن ابزار حمایت موقت (مانند Friend و Nut) دارد.
V: صعود فنی که نیاز به تجربه و استفاده ماهرانه از ابزار حمایت دارد. حرکات ممکن است ظریف‌تر و نیازمند تعادل و تکنیک خاص باشند. همچنین طول مسیرها معمولا بیشتر از درجه های پیشین است.
VI: گیره‌ها و تکیه‌گاه‌ها کوچک‌تر و کم تر هستند و اغلب برای رفتن از یکی به دیگری نیاز به حرکات پیچیده و از پیش برنامه‌ریزی شده است. این مسیر شامل صعود از تشکیلات صخره‌ای بسیار ظریف و دشوار، مانند طاقچه‌ها است. برای این درجه سختی قدرت قابل توجه دست و بازو همراه با آموزش ویژه مورد نیاز است.
VII: صعودهای بسیار سخت و تخصصی که فقط توسط سنگ‌نوردان حرفه‌ای با سطح مهارت و آمادگی بدنی زیاد انجام می‌شوند. این مسیرها معمولا نیازمند حرکات بسیار دشوار، طول زیاد و حمایت‌گذاری پیچیده هستند.
VIII تا X: صعودها از نظر فیزیکی و فنی دشوارتر می‌شوند.
مانند دیگر سیستم‌های درجه‌بندی، UIAA هم تا حدی ذهنی است. یعنی ممکن است نظر نخستین صعودکننده با تکرارکننده‌ها کمی متفاوت باشد. همچنین شرایط سنگ (خشک، خیس و سرد بودن) می‌تواند بر سختی مسیر تأثیر بگذارد. در سنگ‌نوردی ورزشی که معمولا مسیرها از قبل بولت‌گذاری می شوند، درجه‌بندی بیشتر بر سختی حرکات تکی تمرکز دارد. در حالی که در UIAA برای مسیرهای سنتی، علاوه بر سختی حرکات، عواملی هم چون کیفیت سنگ، امکان حمایت‌گذاری و طول مسیر نیز اهمیت دارند.
پیشنهاد کوهپیما: راهنمای کوهنوردی در بهار
سیستم جهانی صفت فرانسوی (IFAS)
سیستم جهانی صفت فرانسوی (International French Adjectival System – IFAS) که گاهی اوقات به عنوان سیستم آلپی فرانسه (French Alpine System) نیز شناخته می‌شود، یک سیستم درجه‌بندی است که برای ارزیابی دشواری کلی مسیرهای کوهنوردی، به ویژه مسیرهای آلپی و طولانی که ترکیبی از زمین‌های مختلف می‌شوند (مانند کوهپیمایی، سنگ‌نوردی، یخ‌نوردی و برف‌نوردی) به کار می‌رود.
برخلاف سیستم های دیگر که بیشتر بر سختی فنی حرکات تکی تمرکز دارند، این روش همه جنبه های صعود (طول مسیر، دشواری فنی، میزان در خطر بودن، تعهد، دشواری دسترسی و فرود، خطرات عینی و زمان صعود) را در نظر می گیرد.
IFAS از صفت های زبان فرانسوی برای نشان دادن درجه سختی در کوهنوردی استفاده می کند که به ترتیب افزایش دشواری عبارتند از:
Facile :F به معنای آسان است. این مسیرها ساده و سرراست هستند. ممکن است نیازمند دست به سنگ شدن ابتدایی و یا استفاده از طناب در صعود برف و یخچال بر روی شیب‌های ملایم باشد.
Peu Difficile :PD به معنای کمی دشوار است. مسیرهای PD معمولا طولانی‌تر از مسیرهای F و در ارتفاعات بالاتر هستند. همچنین ممکن است صعود برفی یا یخ با شیب تا 45 درجه و عبور پیچیده‌تر از یخچال و دست به سنگ داشته باشند. مسیرهای PD نسبت به مسیرهای F خطرناک ترند و ممکن است نیاز به حمایت یا فرود داشته باشند.
Assez Difficile :AD به معنای نسبتا دشوار است. مسیرهای AD شامل صعود برف، سنگ یا یخ با شیب تندتر و فنی‌تر (تا 65 درجه) با درجه UIAA III هستند. در این مسیرها خطرهای بیشتری (سقوط، بهمن و…) وجود دارد.
Difficile : D به معنای دشوار است. این مسیرها شامل صعود برف، سنگ و یخ فنی‌تر بر روی شیب‌های تندتر (تا 70 درجه) هستند که معمولا با درجه UIAA IV – V نیز رتبه‌بندی می‌شوند. همچنین طولانی‌تر و پایدارتر یا کوتاه‌تر و بسیار فنی با خطر زیاد هستند. این مسیرها نیاز به طناب اندازی و یافتن مسیر دارند.
Tres Difficile :TD به معنای بسیار دشوار است. مسیرهای TD بسیار سخت با سطح بالایی از خطر عینی هستند. این مسیرها شامل صعود مداوم و فنی برف و یخ، معمولا تا شیب 80 درجه هستند. آن ها همچنین شامل مسیرهای طولانی و فنی صعود سنگ با درجه UIAA V- VI هستند.
Extremement Difficile :ED1/2/3/4 به معنای فوق‌العاده دشوار است. مسیرهای ED بسیار فنی و خطرناک هستند و نیاز به صعود عمودی و مداوم سنگ، یخ و برف با درجه بین UIAA VI – VIII دارند. همچنین عقب نشینی این مسیرها بسیار دشوار است. این مسیرها معمولا به صورت تجاری صعود نمی‌شوند.
Abominablement Difficile :ABO به معنای تقریبا غیرممکن است. مسیرهای ABO تقریبا غیرقابل صعود در نظر گرفته می‌شوند و فقط باید توسط کوهنوردان حرفه ای و با تجربه انجام شود.
برای افزودن کمی دقت بیشتر در IFAS، علامت + یا – ممکن است به هر کدام اضافه می‌شود تا نشان دهد یک مسیر در مقایسه با سایر مسیرهای با همان امتیاز چگونه است. فراموش نکنیم هیچ دانش دقیقی برای این درجه بندی ها وجود ندارد، به این معنی که +AD یک راهنما ممکن است دشوارتر از -D راهنمای دیگر باشد.
پیشنهاد کوهپیما: راهنمای کوهنوردی در زمستان
سیستم روسی (Russian system)
سیستم روسی درجه سختی در کوهنوردی، که ریشه در دوران شوروی سابق دارد، یک رویکرد جامع برای ارزیابی دشواری صعودها ارائه می‌دهد. این سیستم نه تنها به سختی فنی صعود توجه می‌کند، بلکه عواملی مانند طول مسیر، ارتفاع، خطرهای عینی و تعهد (میزان الزام و اجباری بودن ادامه مسیر پس از شروع صعود) مورد نیاز را نیز در نظر می‌گیرد. به همین دلیل، اغلب برای درجه‌بندی مسیرهای طولانی و چند مرحله‌ای در مناطق کوهستانی مرتفع استفاده می‌شود. این روش نیز مشابه سیستم اصلی ولزباخ، از آسان‌ترین به دشوارترین رتبه‌بندی می‌شود: 1A تا 6B .
این دسته‌بندی با اعدادی از 1 (آسان‌ترین) تا 6 (سخت‌ترین) نشان داده می‌شود و با حروف A و B برای نشان دادن زیرمجموعه‌هایی در هر سطح به کار می‌رود.
سیستم روسی از ترکیبی از دسته‌بندی‌های کلی (Category of Complexity) برای کل مسیر و درجه‌بندی‌های فنی (Category of Difficulty) برای سخت‌ترین قسمت‌های مسیر استفاده می‌کند.
1A: هر صعودی که دشوارتر از پیاده‌روی ساده باشد. برخلاف دیگر درجه ها، 1A هیچ محدودیت ارتفاعی ندارد.
1B: یک صعود آسان که نیاز به دست به سنگ شدن دارد، همراه با مقداری صعود بر روی برف و یخ یا زمین ترکیبی با ارتفاع بین 2000 تا 5000 متر.
2A: صعود بیش از 500 متر بر روی قله‌ای بین 2000 تا 6000 متر ارتفاع. همچنین ممکن است بخش‌های سنگ نوردی یا برفی و یخی تا دشواری UIAA II وجود داشته باشد.
2B: شامل صعود به قله‌ای بین 2000 تا 6000 متر با بخش‌های کوتاه صعود سنگ یا یخ. برابر با UIAA III است. این مسیرها همچنین ممکن است نیازمند تعدادی میخ برای حمایت باشد.
3A: صعود مسیری به طول حداقل 600 متر بر روی قله‌ای بین 2500 تا 6500 متر با بخش‌های طولانی صعود UIAA II بر روی سنگ یا یخ.
3B: صعود دست کم 600 متر بر روی قله‌ای بین 2500 تا 6500 متر با طول طناب‌های سنگی حداقل 20 تا 30 متر و بخش‌های یخی و برفی به طول 200 تا 300 متر با درجه UIAA III – IV.
4A: صعود حداقل 600 متر بر روی قله‌ای بین 2500 تا 7000 متر با طول طناب‌های سنگی 20 تا 50 متر یا بخش‌های برفی و یخی 200 تا 300 متر با درجه UIAA IV. صعود از این مسیرها معمولا شش تا هشت ساعت طول می‌کشد و نیاز به حمایت با میخ دارد.
4B: صعود دست کم 600 متر بر روی قله‌ای بین 2500 تا 7000 متر با بخش‌های سنگی 40 تا 80 متر با درجه UIAA IV – V. این مسیرها همچنین شامل بخش‌های صعود یخ و برف به طول حداقل 300 تا 400 متر با درجه UIAA V هستند. صعودها معمولا هشت تا ده ساعت طول می‌کشند و نیاز به قرار دادن هشت تا ده میخ برای حمایت دارند.
5A: صعود حداقل 600 متر بر روی قله‌ای بین 3000 تا 7000 متر با بخش‌های طولانی صعود سنگ با درجه UIAA III است. همچنین ممکن است شامل بخش‌های برفی و یخی به طول حداقل 300 تا 400 متر با درجه UIAA V یا بیشتر باشد. صعود در این مسیر ممکن است 10 تا 15 ساعت طول بکشد و نیاز به قرار دادن 20 تا 40 میخ داشته باشد.
5B: صعود دست کم 700 متر بر روی قله‌ای بین 3000 تا 7000 متر با بخش‌های طولانی صعود سنگ با درجه UIAA III – VI. همچنین ممکن است بخش‌های صعود برف یا یخ به طول حداقل 600 تا 800 متر با درجه UIAA V یا بیشتر وجود داشته باشد. این مسیرها ممکن است 15 تا 20 ساعت طول بکشد و نیاز به قرار دادن 30 تا 50 میخ برای حمایت داشته باشد.
6A: صعود حداقل 800 متر بر روی قله‌ای با پیمایش 3600 متری بر روی سنگ یا زمین ترکیبی با درجه UIAA IV. تکمیل این مسیر 40 تا 50 ساعت طول می‌کشد و نیاز به قرار دادن 100 تا 150 میخ دارد.
6B: صعود حداقل 1000 متر بر روی قله‌ای با پیمایش 4500 متری با درجه UIAA V یا بیشتر. تکمیل این مسیر حداقل 48 ساعت طول می‌کشد و نیاز به قرار دادن بیش از 250 میخ دارد.
6B سخت‌ترین درجه‌بندی در این سیستم است و عمدتا برای بلندترین و دشوارترین کوه‌ها و چالش‌برانگیزترین مسیرها در قله‌های پایین‌تر در نظر گرفته می شود.
| درجه روسی | درجه IFAS | درجه UIAA |
|---|---|---|
| 1B | F/PD | I/II |
| 2A | PD | II |
| 2B | +PD | II/III |
| 3A | AD | III |
| 3B | -AD+/D | III/IV |
| 4A | D | IV |
| 4B | -D+/TD | IV/V |
| 5A | TD/ED | V |
| 5B | TD+/ED | V/VI |
| 6A | +ED/ED | VI |
| 6B | ED3 به بالا | VII |
هنگام برنامه‌ریزی برای سفر کوهنوردی بعدی، خوب است درجه سختی مسیر را در نظر بگیریم. این به ما کمک می‌کند تا تصمیمی آگاهانه بگیریم که آیا این صعود برای ما مناسب است یا این که بهتر است کوه و مسیر دیگری را انتخاب کنیم.
در حالی که درجه های کوهنوردی ایده کلی خوبی از طول و دشواری مسیر به ما می‌دهند، اما دانشی دقیق نیستند. در نتیجه، برخی از مسیرها ممکن است شامل درجه های خاص صعود سنگ، یخ و ترکیبی نیز باشند که اطلاعات بسیار دقیق‌تری در مورد دشواری صعودهای تکی، چه به تنهایی و چه در یک مسیر کوهنوردی طولانی‌تر، ارائه می‌دهند.
بخش دوم این مطلب به تفصیل بیشتری به بررسی این سیستم‌های درجه‌بندی خواهد پرداخت.
در ادامه با کوهپیما همراه باشید: درجه سختی صعود : بخش دوم
