کوهنوردان و طبیعت گردان خوب می دانند گم شدن در کوه و جنگل و دشت و بیابان چه مشکلاتی در پی دارد، به همین دلیل بیشترشان پیش از بیرون رفتن از خانه راه هایی را که می خواهند بپیمایند بررسی می کنند و هنگام آماده کردن وسایل و تجهیزات حتما نقشه ای(کاغذی یا الکترونیکی) هم با خود می برند. اما مهمتر از همراه داشتن نقشه آشنایی با نقشه خوانی در کوهنوردی و طبیعت گردی است. خواندن نقشه به معنای تفسیر و درک نقشه است. این مهارت شامل مجموعه ای از توانایی های جهت یابی در کوهستان و طبیعت است که کوهنوردان برای پیمودن ایمن و کارآمد مسیرهای سخت و خطرناک بهتر است از آنها استفاده کنند.
در مطلب پیشرو اشاره کوتاهی به کلیات نقشه خوانی در کوهنوردی شده است.
چرا نقشه خوانی در کوهنوردی مهم است؟
نقشه ها نمایی تصویری از دنیای واقعی هستند. آن ها دارای اطلاعات زیادی از عوارض زمین، ویژگی های مسیر و خطرات بالقوه هستند. خواندن نقشه به کاربر اجازه می دهد تا مسیری مناسب را از نقطه «آ» به نقطه «ب» به روشی کارآمد، لذت بخش و ایمن پیدا کند.
هنگام کوهپیمایی و طبیعت گردی، افراد از مجموعه ای وسیع از مهارت ها برای جهت یابی استفاده می کنند. این مهارت ها بیشتر به عنوان «جعبه ابزار جهت یابی» شناخته می شود. هرچه ابزار بیشتری در جعبه خود داشته باشیم، در جهت یابی بهتر عمل خواهیم کرد. آشنایی با نقشه خوانی در کوهنوردی به ما امکان می دهد در راه های چالش برانگیز و با شرایط سخت، ایمن تر و بهتر صعود کنیم.
مهارت های خواندن نقشه
1. مهارت های پایه نقشه خوانی در کوهنوردی
- تفسیر نمادها: درک و فهمیدن نمادهای مختلفی که روی نقشه برای نشان دادن ویژگی های مختلف، مانند: مسیرها، رودخانه ها، جنگل ها، صخره ها و… وجود دارد.
- خواندن و شناسایی دقیق موقعیت مکانی که در آن هستیم.
- جهت یابی نقشه: هماهنگ کردن نقشه با جهت های اصلی (شمال، جنوب، شرق، غرب) با استفاده از قطب نما یا امکانات موجود در محیط و طبیعت.
1. تشخیص فاصله در کوه با خواندن نقشه
- اندازه گیری فاصله ها روی نقشه: اندازه گیری مسافت بین دو نقطه بر روی نقشه با استفاده از مقیاس موجود.
- استفاده از فاصله های روی نقشه در دنیای واقعی با استفاده از زمان بندی و گام برداشتن: تخمین زمان لازم برای پیمودن مسافت مشخصی روی نقشه با درنظر گرفتن سرعت حرکت (شمارش گام در دقیقه) با استفاده از اصولی مانند قاعده نایسمیت (Naismith`s Rule).
- استفاده از فرایند برآورد راه طی شده: تخمین موقعیت براساس جهت و مسافت طی شده پشت سر.
2. جهت یابی در کوهستان با استفاده از نقشه
- تشخیص و دنبال کردن جهت: تعیین جهت حرکت با استفاده از قطب نما و نقشه و سپس پیمودن آن مسیر.
- هدف گیری غیرمستقیم (نشانه گیری با زاویه): انتخاب نقطه ای مشخص و حرکت به سمت آن به عنوان هدف فرعی برای رسیدن به نقطه نهایی.
- جهت یابی در شب: استفاده از نقشه و ابزارهای دیگر برای جهت یابی در تاریکی شب.
3. عوارض و نشانه ها روی نقشه
- استفاده از عوارض خطی به عنوان راهنما: استفاده از نمادها و ویژگی های روی نقشه مانند: رودخانه ها یا خط الراس کوه ها برای جهت یابی.
- شناسایی و نشانه گذاری ویژگی ها: پیداکردن و علامت زدن ویژگی های کلیدی روی نقشه در حین پیمایش مسیر برای اطمینان از جهت یابی درست.
- دورزدن موانع: استفاده از نقشه و قطب نما برای تغییر مسیر و دورزدن موانعی که در مسیر هستند.
شرکت در یک دوره نقشه خوانی برای یادگیری و تمرین این توانایی ها ضروری است. هر چند تمرین و کاربرد آن ها در طبیعت هم می تواند بسیار کارساز باشد.
درک نمادها و ویژگی های نقشه توپوگرافی
نقشه های توپوگرافی (برجسته نگاری) اطلاعات دقیقی در مورد یک منطقه ارائه می دهند و در شرایط مختلفی از جمله مهندسی، مدیریت و حفاظت محیطزیست، برنامه ریزی شهری، طبیعت گردی و فعالیت های بیرون از منزل کاربرد دارند.
مهم ترین نمادها و ویژگی های نقشه هنگام کوهنوردی
آشنایی با نقشه خوانی در کوهنوردی و شناخت نمادها و ویژگی های زیر روی نقشه بسیار کاربردی هستند:
- جاده ها و مسیرها: به ما کمک می کنند تا مسیرهای قابل پیمایش را روی نقشه شناسایی کنیم.
- دسترسی عمومی: نشان می دهند که کدام مسیرها برای عموم مردم در دسترس هستند.
- ویژگی های طبیعی (مانند خطوط میزان ارتفاع، صخره ها، رودخانه ها و…): به درک عوارض زمین و شرایط محیطی مسیر کمک می کنند. خطوط میزان ارتفاع برای درک شیب راه بسیار مهم هستند.
- پوشش گیاهی (مانند جنگل و علفزار و…): به ما کمک می کنند تا نوع پوشش گیاهی مسیر را تشخیص دهیم.
- اطلاعات تفریحی (پارکینگ، پناهگاه، سرویس بهداشتی و…): مکان های استراحت، سرویس های بهداشتی و سایر امکانات رفاهی را در طول مسیر به ما نشان می دهند.
- نمادهای دیگر: شناسایی دیگر عوارض راه مانند گوسفند سراها، پل ها و… .
- مرزها: این نمادها مرزهای مناطق حفاظت شده را نشان می دهند.
اشتباهات رایج نقشه خوانی در کوهنوردی
اشتباهات رایج که باید هنگام خواندن نقشه از آن ها اجتناب کرد:
1. اشتباه گرفتن نمادهای نقشه
هنگام نقشه خوانی، به ویژه زمانی که توانایی های ما در این زمینه هنوز کم است یا برای اولین بار از نقشه استفاده می کنیم، ممکن است نمادها را با هم اشتباه بگیریم. با تجربه و آموزش بیشتر این مشکل از بین می رود.
2. مسیرهای پیاده روی نامشخص و راه های مال رو
یکی از مشکلات رایج در کوهستان ناپدید شدن مسیرهای پیاده روی (پاکوب ها) است. شاید در ابتدای راه، یک پاکوب واضح و مشخص را ببینیم، اما ناگهان متوجه شویم که ناپدید شده است. بدون داشتن مهارت های درست نقشه خوانی، ممکن است احساس کنیم گم شده ایم.
گاهی هم راه های مال رو، از مسیر پیاده روی مشخص تر شده و به راحتی ممکن است به اشتباه آن ها را دنبال کنیم. در این شرایط با استفاده از نقشه خوانی درست می توان به راه راست هدایت شد!
3. قطبیت معکوس
گاهی قطب نماها به دلیل قرار گرفتن در معرض آهن ربا، قطب های خود را باز تنظیم می کنند. به این وضعیت «قطبیت معکوس» می گویند. به عبارت دیگر قطب نما جهت شمال را درست نشان نمی دهد. این وضعیت می تواند ما را به مسیر نادرست ببرد. تلفن های همراه، دستگاه های GPS، چاقوهای جیبی و سوتین های فنردار همگی دارای خاصیت مغناطیسی هستند، پس مراقب باشیم که قطب نمای خود را در کنار کدام وسایل می گذاریم!
4. محاسبات اشتباه اندازه گیری نقشه
در اندازه گیری فاصله ها و برآورد زمان لازم برای پیمودن آن ها، اشتباهات زیادی رخ می دهد. برای کوهنوردان تازه کار، دست کم گرفتن مسافت در کوهستان یک اشتباه رایج است. افراد اغلب بر اساس تجربیات پیشین خود زمان تقریبی طی کردن مسیر را تخمین می زنند و فراموش می کنند که حرکت در سربالایی به طور قابل توجهی سرعت آن ها را کاهش می دهد. طبق قاعده Naismith، به ازای هر 10 متر افزایش ارتفاع، 1 دقیقه به زمان رسیدن به مقصد اضافه می شود. علاوه بر این، عوارض زمین در کوهستان مانند مسیرهای ناهموار، سنگ های لغزنده و… هم می توانند سرعت حرکت را بسیار کاهش دهند.
- دست کم گرفتن مسافت: هنگام برنامه ریزی مسیر در کوهستان، با استفاده از نقشه و با درنظر گرفتن ناهمواری های مسیر، مسافت واقعی را به درستی محاسبه کنیم.
- قاعده Naismith: برای تخمین زمان لازم برای پیمودن مسیر در کوهستان، از قاعده Naismith استفاده کنیم که بر اساس آن، به ازای هر 10 متر افزایش ارتفاع، 1 دقیقه به زمان رسیدن به مقصد اضافه می شود.
5. نادیده گرفتن هشدارها در مسیر
هنوز هوا روشن نشده بود و همه جا تاریک بود. من به همراه دوستم (که یک کوهنورد حرفه ای است) پارکینگ را ترک کرده بودیم و با هم گپ می زدیم. پس از مدتی طی مسیر نگاهی گذرا به نقشه کردم، به نظر می رسید که مسیر همان است که می خواستیم، بنابراین به راه و صحبتمان ادامه دادیم.
در حین گفتگو، کمکم احساس کردم که از مسیر بیرون هستیم، اما همچنان به راه رفتن و صحبت کردن ادامه دادیم.
این یک اشتباه بزرگ بود! زیرا هر زمان که احساس کردیم مسیر اشتباه است، مهم است که بایستیم، نقشه و قطب نما را به دقت بررسی کنیم و در صورت لزوم، مسیر خود را اصلاح کنیم. به غریزه خود اعتماد کنیم و هرگز به سادگی از هشدارهایی که دریافت می کنیم، صرف نظر نکنیم. ادامه دادن مسیر اشتباه می تواند خطرات جدی به همراه داشته باشد، بنابراین هرگز از توجه به نشانه های هشدار دهنده غافل نشویم.
در ادامه شرح تجربه شخصی ام، باید بگویم که بالاخره ایستادم و به دوستم گفتم، احساس خوبی نسبت به این مسیر ندارم. او هم با من موافق بود. پس از یک بررسی کوتاه نقشه، متوجه شدیم که واقعا در مسیر اشتباه هستیم.
چند نکته کلیدی در اینجا وجود دارد. اولا، همه گاهی اوقات «گم» می شوند، به خصوص اگر حواسشان نباشد. دوم اینکه، پیش از آغاز مسیر، تصویری ذهنی از آنچه باید انتظار داشته باشیم، تهیه کنیم (علامت زدن ویژگی های مسیر روی نقشه). وقتی واقعیت با انتظارات ما مطابقت نداشت، به اشتباه مسیر خود شک کنیم.
این ما را به سومین نکته می رساند: اگر احساس خوبی نسبت به مسیر نداریم، احتمالا در مسیر درست نیستیم! پس بایستیم و مسیر را بررسی کنیم!
نقشه را دوباره ببینیم و مسیر را چک کنیم. ممکن است کمی از وقت خود را از دست بدهیم، اما در عوض، یا مطمئن می شویم که در مسیر درست هستیم، یا در وقت و انرژی خود صرفه جویی کرده و دیگر در جهت اشتباه نمی رویم.
6. استفاده کردن از نقشه برای اجتناب از خطرات
آشنایی با نقشه خوانی در کوهنوردی می تواند جانمان را هم نجات دهد. در بعضی از راه ها که صخره های خطرناک، مرداب، رودخانه های فصلی که ممکن است طغیان کنند و یا دیگر عوارض طبیعی وجود دارد، با استفاده از قطب نما و جهت یابی می توان راه درست را پیش از رسیدن به آنها تشخیص داد و انتخاب درست داشت. دانستن اینکه این عوارض در نقشه چگونه نشان داده شده اند، می تواند به معنای واقعی کلمه جان ما را نجات دهد.
7. نقشه خوانی اشتباه
پس از یادگیری، ممکن است در خواندن نقشه اشتباه کنیم. برخی از این اشتباه ها عبارتند از:
- نگهداشتن نقشه به صورت وارونه: مطمئن شویم که نقشه را به درستی و با جهت درست در دست گرفته ایم. جهت شمال نقشه باید با جهت شمال واقعی هماهنگ باشد.
- اشتباه گرفتن جهت شمال و جنوب مغناطیسی روی قطب نما: فلش قرمز موجود روی قطب نما، جهت شمال مغناطیسی را نشان می دهد و باید با علامت شمال روی نقشه هماهنگ شود.
- اشتباه در جهت یابی معکوس: جهت یابی معکوس به معنای استفاده از قطب نما برای تعیین جهت از نقطه ای که در آن هستیم به نقطه ای است که پیشتر از آنجا آمده ایم. مطمئن شویم که مراحل جهت یابی معکوس را به درستی انجام می دهیم.
پس، بیاموزیم … در کوهستان گم نشویم!