در برنامه های کوهنوردی، حضور کسی که از او در کشورها و فرهنگ های مختلف با عنوان مربی، راهنما، رهبر یا سرپرست گروه یاد می شود، نقشی حیاتی در ایمنی و موفقیت اعضای تیم ایفا می‌کند. این افراد نه تنها با دانش فنی و تجربه خود دیگران را در مسیرهای دشوار هدایت می‌کنند، بلکه با برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت ریسک و ایجاد انگیزه، تجربه‌ای لذت‌بخش و آموزنده برای شرکت‌کنندگان فراهم می‌آورند. یک راهنمای ماهر می‌تواند تعادل بین چالش و امنیت را حفظ کرده و به اعضای گروه کمک کند تا مهارت‌های خود را ارتقا دهند، اعتماد به نفس پیدا کنند و لذت واقعی از طبیعت و کوهستان را تجربه کنند.
از آن جا که راهنماها و کوهنوردان و کوهپیمایان رابطه ای دو سویه دارند، لازم است همه علاقه مندان این فعالیت از وظایف و اهمیت او آگاه باشند. در این مقاله با «وظایف سرپرست گروه کوهنوردی»، مسئولیت ها و مهارت هایی که باید داشته باشد، آشنا می شویم.
تعریف سرپرست گروه کوهنوردی از نظر فدراسیون
«رشد فزاینده علاقه مندان به کوهنوردی و کوهپیمایی در ساله ای اخیر از یک سو و ضرورت آموزش صحیح این علاقه مندان و ایجاد امنیت و ایمنی در کوهستان از سوی دیگر ایجاب می کند که زیر ساخت های لازم مهیا شود تا از هدر رفتن منابع و سرمایه ها و حوادث کوهستان پیشگیری شود. به همین دلیل فعالیتی ایمن در کوهستان با راهنماهای تجربی امکان پذیر نیست و تربیت مربیانی آگاه به مسائل روز علمی کوهنوردی در کنار تجربه ای که در کوهستان به دست آورده اند، لازم و بدیهی است.
مربی – راهنمای کوهستان (سرپرست گروه کوهنوردی) کیست؟
این عنوان به کسی گفته می شود که دوره های آموزشی مربی – راهنمایان کوهستان را با موفقیت گذرانده باشد و با مهارت ها و دانش مرتبط با کوهنوردی گروه های کوهنوردی را در مناطق کوهستانی و طبیعی هدایت و راهبری کند.
سرپرست های کوهنوردی در سه سطح: باشگاهی، ملی و بین المللی فعالیت می کنند.
مربی – راهنمایان کوهستان در گرایش های زیر دسته بندی می شوند:
- کوهپیمایی و کوهنوردی
- سنگ نوردی طبیعت
- یخ نوردی
- غارنوردی
- دره نوردی
- کوهنوردی با اسکی
نکته مهم:
دریافت گواهینامه مربی – راهنما نشان دهنده گذراندن دوره های راهنمای کوهستان است و به منزله آشنایی کامل با مناطق کوهستانی کشور نیست.
دوره های لازم برای دریافت گواهینامه مربی – راهنما
کسی که خواهان دریافت گوهینامه مربی – راهنمای باشگاه است باید دست کم 13 دوره فدراسیون را بگذراند:
کارآموزی کوهپیمایی
کارآموزی سنگ نوردی
کارآموزی برف
پیشرفته سنگ نوردی
پیشرفته برف و یخ
نجات فنی
نقشه خوانی و کار با قطب نما
GPS
هواشناسی کوهستان
نجات در برف/بهمن شناسی
مبانی پزشکی کوهستان
مبانی حفظ محیط کوهستان
در کنار این دوره ها، کلاس های تخصصی برای هر کدام از گرایش ها نیز باید گذرانده شود.»
(این بخش از مقاله برداشتی است از «آیین نامه دوره های آموزشی مربی – راهنمایان کوهستان» فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی.)
مطالبی که گفته شد، بیان گر دانش و مهارتی است که یک سرپرست گروه کوهنوردی باید داشته باشد. اما مسئولیت ها و شرح وظایف او چیست؟ و یک مربی – راهنما (به تعبیر فدراسیون) چه نکاتی را باید در هنگام اجرای صعود رعایت کند و در نظر داشته باشد؟
وظایف سرپرست گروه کوهنوردی
ایمنی گروه کوهنوردی
در کوهنوردی، ایمنی تیم نخستین اولویت است. یک رهبر توانمند باید مطمئن شود که پروتکل‌های ایمنی مانند استفاده صحیح از تجهیزات، ارزیابی ریسک و اقدامات اضطراری رعایت شود. او با توجه به شرایط آب‌وهوایی، توانایی‌های گروه و دیگر عوامل، تصمیم‌های آگاهانه می‌گیرد تا خطرها را کاهش داده و سلامت همه گروه را در اولویت قرار دهد.
تصمیم‌گیری درست و به موقع در کوهنوردی
کوهنوردی اغلب مستلزم تصمیم‌گیری‌های حیاتی در محیط‌های پویا و غیرقابل پیش‌بینی است. سرپرست گروه کوهنوردی باید توانایی ارزیابی موقعیت، جمع‌آوری اطلاعات و تصمیم‌گیری سریع را داشته باشد. این تصمیم‌ها می‌تواند شامل انتخاب مسیر، بازگشت در شرایط نامساعد یا مدیریت موقعیت‌های اضطراری باشد.
ارتباط و هماهنگی با اعضا گروه
یک سرپرست خوب باعث برقراری ارتباط روشن و مؤثر بین اعضای تیم می‌شود. او دستورالعمل‌ها را ارائه، اهداف را مشخص و پروتکل‌هایی برای هماهنگی بهتر گروه برقرار می‌کند. مهارت‌های ارتباطی قوی، کار گروهی را بهبود می‌بخشد، سردرگمی را کاهش می‌دهد و به انسجام گروه کمک می‌کند.
انگیزش و پشتیبانی در کار تیمی
کوهنوردی می‌تواند از نظر جسمی و روحی دشوار باشد، به‌ویژه در صعودهای چالش‌برانگیز یا شرایط بد آب‌وهوایی. یک مربی – راهنمای کاردان برای غلبه بر موانع و تلاش بیشتر به گروه انگیزه می‌دهد. او با تشویق، حمایت و بازخورد مثبت، حس رفاقت و کار تیمی را تقویت می‌کند.
توسعه مهارت‌های همنوردان
همان طور که گفته شد رهبر گروه کوهنوردی نقش مربی و راهنما را دارد؛ مهارت‌های همنوردانش را ارتقا می‌دهد، دانش خود را به اشتراک می‌گذارد و فرصت‌های یادگیری فراهم می‌کند. سرپرستان پیشرفت مداوم را تشویق می‌کنند و مطمئن می‌شوند اعضای تیم دانش و تخصص فنی لازم برای پیمایش ایمن در کوهستان را به دست آورده اند.
مدیریت بحران در کوهستان
در برنامه‌های کوهنوردی، صعودکنندگان ممکن است با چالش‌ها یا شرایط اضطراری غیرمنتظره مانند آسیب‌دیدگی، بهمن یا خرابی تجهیزات مواجه شوند. سرپرست گروه کوهنوردی باید بتواند بحران را به‌طور کارآمد و با آرامش مدیریت کند، از تجربه، آموزش و منابع خود برای کاهش خطرها استفاده کند و ایمنی تیم را تضمین نماید. رهبری مؤثر در شرایط بحرانی می‌تواند پایانی خوشایند برای برنامه رقم بزند.
پویایی گروه کوهنوردی
کوهنوردی اغلب یک فعالیت گروهی است و رهبری قوی برای ایجاد پویایی مثبت در گروه ضروری است. مربی – راهنما اعتماد ایجاد می‌کند، همکاری را ترویج می‌دهد، تعارض‌ها را حل می‌کند و ارتباط موثر را تشویق می‌کند. او محیطی حمایتی و فراگیر به وجود می‌آورد که هر عضو گروه احساس ارزشمندی کرده و در رسیدن به اهداف مشترک مشارکت کند.
با کوهپیما همراه باشید: راهنمای برنامه ریزی برای صعود
وظایف اداری سرپرست گروه کوهنوردی
علاوه بر نکاتی که در بالا به آن ها اشاره شد، موارد دیگری نیز هست که شاید بتوان آن ها را «وظایف اداری سرپرست گروه کوهنوردی» عنوان کرد. این موارد عبارتند از:
1. اطلاع رسانی در خصوص برنامه و کم و کیف اجرای برنامه (سطح فنی برنامه، شرایط حضور افراد، وضعیت احتمالی آب و هوا، مشخصات منطقه اجرای برنامه و تجهیزات و لوازم مورد نیاز آن).
2. ثبت نام داوطلبان و بررسی شرایط و سطح فنی آن ها.
3. گرفتن شماره بیمه ورزشی (و کد عضویت باشگاه افراد نهایی شرکت کننده در برنامه) و تهیه فهرست نهایی.
4. رعایت شیوه نامه های مدیریت مالی برنامه.
5. انجام هماهنگی ها و تدارکات لازم برای اجرای بهینه برنامه.
6. شناسایی و به دست آوردن شناخت لازم با منطقه پیش از اجرای برنامه.
7. ارائه اطلاعات افراد شرکت کننده به باشگاه مجری برنامه برای انجام امور قانونی دیگر.
8. ارائه اطلاعات لازم به افراد و گروه پشتیبانی و انجام هماهنگی و ارائه تغییرات برنامه به آن ها.
9. ارائه گزارش در صورت بروز حادثه به باشگاه و مراجع قانونی.
در پایان این بخش از مقاله وظایف مربی – راهنمای گروه کوهنوردی را فهرست وار مرور می کنیم:
وظایف سرپرست گروه کوهنوردی پیش از صعود
- بیان هدف صعود (آموزشی، تفریحی، تمرینی یا اکتشافی).
- به دست آوردن و ارائه اطلاعات عمومی، اهمیت تاریخی، افسانه‌ها و … محل صعود به همنوردان.
- برنامه ریزی و توجه به نکات برجسته صعود.
- بررسی وضعیت مسیر و خطرهای احتمالی.
- بررسی منابع آب و وضعیت آن‌ها در منطقه.
- تعیین محل اردوگاه‌های اصلی و جایگزین.
- بررسی پیش بینی و شرایط آب و هوای منطقه.
- توجه و بررسی ویژگی‌های خاص آب‌وهوایی منطقه.
- یادآوری ویژگی‌های فرهنگی منطقه (باورها، تابوها و …) به اعضا گروه.
- بررسی احتیاط‌های پزشکی خاص (بیماری های شایع در منطقه).
- بررسی امکانات خرید.
- تهیه فهرست تجهیزات ویژه (مثل طناب، هارنس و …) و تقسیم وظایف.
- تدارکات و حمل‌ونقل.
- تعیین و تامین بودجه.
- تعیین مسئولیت ها.
- مرور برنامه (بهتر است نسخه ای از برنامه به همه داده شود؛ در غیر این صورت شرکت‌کنندگان باید آن را یادداشت کنند).
وظایف سرپرست گروه کوهنوردی در طول صعود
- شمارش افراد و بررسی وضعیت جسمانی در ابتدای مسیر و هر توقف مهم.
- مشورت با اعضای گروه در صورت نیاز به تغییر برنامه به علت بدی آب و هوا، مصدومیت یا خطرهای پیش‌بینی‌نشده و سپس تصمیم‌گیری و اطلاع‌رسانی به اعضا گروه.
- کنترل سرعت گروه بدون به خطر انداختن ایمنی.
- اطمینان از رعایت مقررات اردوگاه و اصول سازمانی توسط همنوردان.
- نظارت بر رفتار و راحتی شرکت‌کنندگان و عملکرد مسئولان گروه.
- توجه و نظارت بر رفتار اعضا گروه نسبت به طبیعت، بومیان و کوهنوردان دیگر.
- نظارت بر پاکیزگی اردوگاه هنگام ترک آن.
- حفظ ارتباط با بومیان و مسئولان محلی در صورت نیاز.
پس از برنامه نیز رهبر گروه کوهنوردی باید:
- یک مرور و ارزیابی از صعود (بیان نکات مثبت و منفی) داشته باشد.
- نظرها، هشدارها و تبریک‌های لازم درباره عملکرد را به افراد ارائه دهد.
ترکیب گروه کوهنوردی
اگرچه قانونی برای تعداد افراد شرکت‌کننده در یک برنامه وجود ندارد، اما برای هر صعود دست کم سه نفر توصیه می‌شود. این تعداد به این دلیل است که اگر حادثه‌ای رخ دهد، یک نفر بتواند همراه مصدوم بماند و نفر دیگر برای کمک برود (با فرض این که فقط یک مصدوم باشد یا دو نفر آسیب سطحی داشته باشند).
در مورد بیشترین تعداد شرکت‌کنندگان باید گفت این موضوع به ظرفیت محیط بستگی دارد. معمولا تعداد زیاد کوهنوردان باعث کند شدن گروه و آسیب به محیط زیست می‌شود.
در صعودهایی که تعداد افراد زیاد است سرپرست گروه کوهنوردی باید از چند نفر برای مسئولیت های زیر کمک بگیرد:
- رهبر گروه (خود سرپرست)
- سرقدم
- عقب دار
- مسئول کمک‌های اولیه
در کوهپیما بخوانید: بهترین اپلیکیشن هواشناسی کوهنوردی
وظایف سرقدم در گروه کوهنوردی
- تا حد امکان، سرقدم نباید رهبر گروه باشد، مگر در گروه‌های کوچک.
- باید تجربه قبلی در مسیر را داشته باشد، مگر این که راهنمای محلی باشد.
- از میان اعضای قوی‌تر، سالم‌تر، باتجربه‌تر و صبورتر انتخاب شود.
- وظیفه نصب علائم مسیر (با استفاده از مواد طبیعی محیط) برای گروه‌های بعدی بر عهده اوست.
- در ایستگاه‌های اصلی توقف کرده و منتظر گروه شود.
- نباید بدون تصمیم مربی – راهنما از مسیر برنامه‌ریزی‌شده خارج شود.
- سرعت حرکت را طبق دستور سرپرست تنظیم کند.
وظایف عقب‌دار در گروه کوهنوردی
- ترجیحا نباید سرپرست گروه باشد (به جز در گروه‌های کوچک یا نبود اعضای واجد شرایط).
- باید تجربه قبلی در مسیر را داشته باشد.
- باید کاملا خودکفا باشد.
- از میان اعضای قوی‌تر، سالم‌تر، باتجربه‌تر و صبورتر انتخاب شود.
- همیشه در انتهای گروه حرکت کند، به افراد عقب‌مانده کمک کند و سرعت آن‌ها را کنترل کند.
- در شرایط اضطراری (آسیب، بیماری، تاریکی، بدی هوا) می‌تواند اردوگاه موقت برپا کند و افراد توانمند را برای اطلاع به سرپرست بفرستد.
وظایف مسئول کمک‌های اولیه در گروه کوهنوردی
- مسئول کمک‌های اولیه ترجیحا از بین کسانی انتخاب می شود که دوره‌های رسمی (مثل امداد و نجات و کمک های اولیه کوهستان) یا آموزش پزشکی حرفه‌ای دیده باشد.
- دست کم یک نفر برای برای گروه های کوچک و در صورت امکان نفرات بیشتر برای گروه‌های بزرگ‌تر انتخاب شوند.
- در صورت مصدومیت یکی از اعضا، مسئول ارائه کمک‌های لازم، تجویز دارو و توصیه اقدامات اصلاحی است و اگر نیاز به تغییر برنامه باشد پیشنهادش را به سرپرست گروه اعلام می‌کند.
- در حضور مسئول کمک‌های اولیه، هیچ عضو دیگری نباید در درمان دخالت کند مگر به درخواست او.
