طناب کوهنوردی، یکی از حیاتی‌ترین تجهیزات برای هر کوهنورد و صخره‌نورد است. این ابزار، نه تنها وسیله‌ای برای صعود به ارتفاعات است، بلکه ضامن ایمنی و بقای کوهنورد در شرایط سخت و خطرناک نیز است. انتخاب طناب مناسب، با توجه به نوع فعالیت، شرایط محیطی و سطح تجربه کوهنورد، از اهمیت بالایی برخوردار است.
در این مقاله، به معرفی انواع طناب کوهنوردی، بررسی ویژگی‌ها، کاربردها و نکات مهم در انتخاب آن می‌پردازیم.
انواع طناب کوهنوردی
طناب های کوهنوردی در یک دسته بندی کلی در دو گروه: طناب های دینامیک (Dynamic Ropes) و طناب های استاتیک (Static Ropes) جای می گیرند.
طناب دینامیک (Dynamic Rope)
طناب دینامیک (طناب پویا)، نوعی طناب تخصصی است که برای جذب انرژی ناشی از سقوط در کوهنوردی، صخره‌نوردی و دیگر فعالیت‌های مرتبط با ارتفاع تولید می شود و مهم‌ترین ویژگی آن، قابلیت کشسانی اش است. این خاصیت نیروی ناشی از سقوط را به تدریج جذب می کند و از وارد آمدن ضربه شدید به کوهنورد جلوگیری می کند.
انواع طناب پویا (Dynamic)
طناب دینامیک در انواع مختلف و با قطرها و طول‌های متفاوت تولید می‌شود، مهم ترین دسته بندی آن به شرح زیر است:
- طناب تکی (Single Rope) که برای صعودهای تک‌طنابه استفاده می‌شود.
- طناب نیمه (نیم طناب) (Half Rope) که به صورت دوتایی (جفتی) برای کاهش کشش طناب و
افزایش ایمنی در صعودهای چندطول استفاده می‌شود.
- طناب دوقلو (Twin Rope) که به صورت دوتایی (جفتی) و همزمان در تمام حمایت‌ها استفاده می‌شود.
- طناب سه گانه (Triple-Rated) که می تواند با توجه به شرایط به جای سه نوع بالا به کار رود.
طناب تکی (Single Rope)
طناب تکی (Single Rope) نوعی طناب دینامیک است که برای صعودهای تک‌طنابه استفاده می‌شود. نام «تکی» نشان می‌دهد که طناب برای استفاده به تنهایی، طراحی می شود. این نوع، رایج‌ترین طناب در صخره‌نوردی و کوهنوردی است.
قطر طناب‌های تکی معمولا بین 9 تا 11 میلی‌متر است. (طناب هرچه قطورتر باشد، استحکام و دوام بیشتری دارد و از سوی دیگر سنگین‌تر و حجیم‌تر است.)
نشانه طناب تکی که در هر سر آن دیده می شود، عدد 1 در یک دایره است.
طناب نیمه (نیم طناب) (Half Rope)
طناب نیمه (Half Rope) یا نیم طناب یکی دیگر از انواع طناب‌های دینامیک است که در کوهنوردی، به ویژه در صعودهای چند مرحله ای، کاربرد دارد. طناب نیمه برای صعودهای سنتی (Trad ) در مسیرهای صخره‌ای چند مرحله ای پر پیچ و خم، کوهنوردی و یخ‌نوردی مناسب است. قطر طناب نیمه معمولا بین 8 تا 9 میلی‌متر است.
نیم طناب به صورت دوتایی (جفتی) استفاده می‌شود. به این صورت که هر کدام از آن ها به طور جداگانه به ابزارهای حمایتی متصل می‌شود. این کار ایمنی را در صورت پاره شدن یکی از آن ها افزایش می‌دهد. هنگام صعود، یک طناب را به ابزار حمایتی سمت چپ و دیگری را به ابزار حمایتی سمت راست متصل می کنیم. این کار به طناب‌ها اجازه می‌دهد موازی و مستقیم حرکت کنند، در نتیجه کشش طناب را در مسیرهای پرپیچ‌وخم کاهش می‌دهد. استفاده از آن پیچیده‌تر از طناب تکی است و به مهارت و تجربه بیشتری نیاز دارد.
برخی از نیم طناب‌ها به عنوان طناب‌های دوقلو نیز رتبه‌بندی می‌شوند که به ما امکان می‌دهد از آن ها با هر دو تکنیک استفاده کنیم.
علامت طناب نیمه عدد ½ در یک دایره در هر انتها است.
طناب دوقلو (Twin Rope)
طناب دوقلو (Twin Rope) نیز یکی دیگر از طناب‌های دینامیک است. این طناب مانند نیم طناب همیشه به صورت دوتایی (جفتی) استفاده می‌شود. با این تفاوت که هر دو طناب به طور همزمان و با هم در ابزارهای حمایتی قرار می گیرند.
قطر طناب دوقلو معمولا بین 7 تا 8 میلی‌متر است. به همین دلیل از طناب های تکی و نیم طناب سبک تر است.
استفاده از دو طناب به صورت همزمان، ایمنی را در صورت پاره شدن یکی از آنها افزایش می‌دهد.
استفاده از طناب دوقلو، علاوه بر پیچیده‌تر بودن نسبت به طناب تکی، نیاز به مهارت بیشتری نیز دارد. همچنین به دلیل قطر کم، کشش طناب دوقلو بیشتر از طناب تکی است. از سوی دیگر کشش این طناب از طناب نیمه بیشتر است، به همین دلیل آن را به گزینه‌ای مناسب برای مسیرهای مستقیم تبدیل می‌کند.
طناب دوقلو دارای نماد بی‌نهایت (∞) در یک دایره در هر انتهاست. برخی از طناب‌های دوقلو نیز به عنوان طناب نیمه رتبه‌بندی می‌شوند که به ما امکان می‌دهد از آن ها با هر دو تکنیک استفاده کنیم.
چند نکته مهم برای استفاده از طناب نیمه و طناب دوقلو
درست مانند طناب نیمه، طناب دوقلو فقط برای استفاده دوتایی (جفت) طراحی و تولید می شود؛ به دلایل زیر نباید اندازه‌ها یا برندهای مختلف را با هم به کار ببریم:
1. طناب دوقلو به گونه‌ای طراحی می شود که به صورت دوتایی استفاده شود. یعنی ما باید دو طناب با مشخصات یکسان داشته باشیم و آنها را به طور همزمان به کار ببریم. این روش استفاده، ایمنی را افزایش می‌دهد، زیرا در صورت پاره شدن یکی از طناب‌ها، طناب دیگر با قدرتی هم اندازه همچنان از ما محافظت می‌کند.
2. استفاده از دو طناب با اندازه‌های متفاوت (مثلاً یک طناب 50 متری و یک طناب 60 متری) یا برندهای مختلف، می‌تواند خطرناک باشد. زیرا طناب‌های مختلف ممکن است ویژگی‌های متفاوتی داشته باشند، مانند میزان کشش، مقاومت و قطر. این تفاوت‌ها می‌تواند منجر به توزیع نابرابر بار بین دو طناب و در نتیجه افزایش خطر پاره شدن یکی از آنها شود. همچنین، تفاوت در قطر طناب ها باعث می شود که در هنگام عبور از ابزار حمایت به صورت یکنواخت و هماهنگ عمل نکنند.
3. هدف اصلی استفاده از طناب دوقلو، افزایش ایمنی است. ترکیب طناب‌های نامتناسب می‌تواند این هدف را نقض کند. به یاد داشته باشیم که استفاده از طناب‌های یکسان، عملکرد بهتر و روان‌تر سیستم طناب را تضمین می‌کند.
تولیدکنندگان طناب دوقلو، استانداردهای خاصی را برای استفاده از محصولات خود تعیین می‌کنند. رعایت این استانداردها برای حفظ ایمنی ضروری است.
طناب سه گانه (Triple-Rated)
نوعی طناب دینامیک کوهنوردی است که برای استفاده در سه حالت بالا طراحی و ساخته می شود. طناب سه گانه به کوهنوردان این امکان را می‌دهد که با توجه به شرایط صعود، از آن به روش‌های مختلف استفاده کند. با خرید یک طناب triple-rated، نیازی به خرید سه نوع طناب جداگانه نیست. به یاد داشته باشیم که هنگام استفاده از آن، حتما به دستورالعمل‌های سازنده توجه کنیم و مطمئن شویم که طناب با استانداردهای ایمنی مربوطه مطابقت دارد.
طناب triple-rated انتخابی مناسب برای کوهنوردانی است که به دنبال انعطاف‌پذیری و صرفه‌جویی در هزینه هستند.
برخی از تولیدکنندگان این طناب را با هر سه علامت طناب هاب تکی، نیم طناب و دوقلو بر روی محصول خود نشان می دهند و برخی نیز با دایره ای که سه خط موازی در آن است طناب سه گانه خود را مشخص می کنند.
طناب استاتیک (Static Rope)
طناب استاتیک (Static Rope) یا طناب ایستا، نوعی طناب است که با کمترین میزان کشش طراحی و ساخته می شود. این ویژگی آن را برای کاربردهایی که نیاز به کمترین حرکت و بیشترین استحکام دارد، ایده‌آل می‌کند.
کشش کم طناب استاتیک به معنی ثابت بودن آن در هنگام تحمل فشار است. این ویژگی برای کاربردهایی مانند فرود، بالاکشیدن بار، و ایجاد کارگاه‌های ثابت بسیار مهم است. طناب ایستا معمولا از الیاف مستحکم ساخته می‌شود و می‌تواند بارهای سنگین را تحمل کند.
کاربردهای طناب استاتیک
- طناب استاتیک برای فرود از ارتفاعات استفاده می‌شود، زیرا کشش کم آن فرود را کنترل‌شده‌تر می‌کند.
- در غارنوردی نیز برای ایجاد کارگاه‌های ثابت و صعود و فرود در چاه‌ها استفاده می‌شود.
- این طناب در عملیات امداد و نجات برای بالاکشیدن مصدومان و ایجاد کارگاه‌های ثابت عملکرد خوبی دارد.
- همچنین از طناب استاتیک در کارهای صنعتی و ساختمانی در ارتفاع برای ایجاد کارگاه‌های ثابت و جلوگیری از سقوط استفاده می‌شود.
انواع طناب استاتیک
طناب‌های استاتیک بر اساس استانداردهای EN 1891 به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
طناب استاتیک Type A
این نوع طناب‌ها برای کاربردهای حرفه‌ای و صنعتی مانند کار در ارتفاعات، عملیات نجات و فرودهای طولانی طراحی می شوند. طناب‌های نوع A استحکام و مقاومت بالاتری نسبت به نوع B دارند.
طناب استاتیک Type B
این نوع طناب‌ها برای کاربردهای عمومی‌تر مانند غارنوردی، دره‌نوردی و برخی از فعالیت‌های صخره‌نوردی استفاده می‌شوند.
طناب‌های نوع B برای کاربردهایی که نیاز به انعطاف‌پذیری بیشتری دارند، مناسب‌تر هستند.
تفاوت طناب استاتیک با طناب دینامیک
طناب دینامیک برای جذب انرژی ناشی از سقوط طراحی می شود، در حالی که طناب استاتیک با کمترین میزان کشش تولید می شود.
طناب دینامیک در صخره‌نوردی و کوهنوردی برای جذب شوک ناشی از سقوط استفاده می‌شود، در حالی که طناب استاتیک در کاربردهای ثابت و بالاکشی مناسب است.
چند نکته مهم
- هرگز از طناب استاتیک برای صعود سرطناب نباید استفاده کرد، زیرا در صورت سقوط، کشش کم آن می‌تواند منجر به آسیب جدی شود.
- طناب ها را باید به طور منظم بررسی کنیم تا از سالم بودن آنها مطمئن شویم.
- از طناب استاتیک هرگز نباید برای صعود با قرقره استفاده کنیم، زیرا برای آن نوع بارها طراحی، آزمایش یا گواهی نمی شوند.
جنس طناب های کوهنوردی چیست؟
در گذشته طناب‌های کوهنوردی از مواد طبیعی ساخته می شدند، اما امروزه با توجه به کشف مواد جدید و تولید الیاف مصنوعی که استحکام، انعطاف‌پذیری و مقاومت بیشتری در برابر سایش دارند و برای فعالیت‌های کوهنوردی مناسب تر هستند، طناب های کوهنوردی از آن ها ساخته می‌شوند. رایج‌ترین الیاف مورد استفاده در طناب‌های کوهنوردی عبارتند از:
پلی‌آمید (Polyamide) (نایلون)
این الیاف به دلیل استحکام بالا، مقاومت در برابر سایش و انعطاف‌پذیری، رایج‌ترین ماده در ساخت طناب‌های کوهنوردی به ویژه طناب های دینامیک است. طناب‌های پلی‌آمیدی، انرژی ناشی از سقوط را به خوبی جذب می‌کنند و برای صعودهای ورزشی و صخره‌نوردی مناسب هستند. این الیاف در برابر اشعه UV و مواد شیمیایی نیز مقاوم هستند، اما در برابر رطوبت و یخ‌زدگی حساس هستند.
پلی‌استر (Polyester)
این الیاف استحکام و مقاومت بالایی در برابر سایش دارند و در برابر اشعه UV و مواد شیمیایی نیز مقاوم هستند. طناب‌های پلی‌استری، کشسانی کمتری نسبت به طناب‌های پلی‌آمیدی دارند و برای فعالیت‌هایی مانند کار در ارتفاع و امداد و نجات مناسب هستند. همچنین این الیاف نسبت به پلی آمید مقاومت بیشتری در مقابل رطوبت دارند.
پلی‌استر به دلیل کشش کم، در ساخت طناب‌های استاتیک که برای فرود، صعود ثابت و حمل بار استفاده می‌شوند، به کار می رود. همچنین به دلیل مقاومت در برابر رطوبت و اشعه UV، طناب‌های پلی‌استر برای استفاده در دره نوردی و دریا نیز مناسب هستند.
در برخی از طناب‌های کمکی مانند اسلینگ و پروسیک نیز از پلی‌استر استفاده می‌شود. در ساخت بعضی از طناب ها از ترکیب پلی استر و دیگر مواد مصنوعی برای بالا بردن مقاومت و کارایی طناب استفاده می شود.
آرامید (Aramid)
این الیاف به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، از جمله استحکام فوق‌العاده، مقاومت در برابر حرارت و سایش و وزن سبک، انتخابی ایده‌آل برای طناب‌های کوهنوردی محسوب می‌شود.
آرامید به دلیل کشش کم، در ساخت طناب‌های استاتیک که برای فرود، صعود ثابت و حمل بار استفاده می‌شوند، کاربرد دارد. طناب‌های آرامیدی برای ساخت طناب‌های کمکی مانند اسلینگ و پروسیک نیز استفاده می‌شوند.
در برخی از طناب ها از ترکیب آرامید و دیگر مواد مصنوعی برای بالا بردن مقاومت و کارایی طناب استفاده می شود.
ساختار طناب کوهنوردی
طناب‌های کوهنوردی از دو بخش اصلی تشکیل شده اند:
هسته (Kern): بخش داخلی طناب که استحکام اصلی طناب را تامین می‌کند و مسئول تحمل بار است.
پوسته یا غلاف (Mantle): بخش بیرونی طناب است که از هسته محافظت می‌کند و مقاومت در برابر سایش و دیگر عوامل محیطی را افزایش می‌دهد.
وزن طناب کوهنوردی
وزن کلی یک طناب کوهنوردی تا حد زیادی به قطر و طول آن بستگی دارد. همان طور که پیشتر گفته شد، طناب نازک‌تر از طناب ضخیم‌تر سبک‌تر است، اما ساختار هسته عاملی است که می‌تواند یک طناب نازک را سنگین‌تر از یک طناب ضخیم کند.
وزن طناب‌های کوهنوردی به صورت گرم در متر بیان می شود. به این ترتیب مقایسه وزن طناب بدون در نظر گرفتن طول آن آسان می‌شود. در نهایت می توان از عدد گرم در متر و طول طناب برای محاسبه وزن کلی طناب استفاده کرد.
ویژگی‌های طناب کوهنوردی
طناب‌های کوهنوردی ویژگی‌هایی دارند که هنگام خرید و استفاده باید به آنها توجه کنیم.
پوشش آب گریز (Dry Treatment)
پوشش آب گریز (Dry Treatment) در طناب‌های کوهنوردی، فرآیندی است که طی آن، الیاف طناب با یک ماده آب‌گریز پوشانده می‌شود. این کار باعث می‌شود که طناب کمتر آب جذب کند و در شرایط مرطوب و برفی، عملکرد بهتری داشته و سبک تر بماند. طناب های آب گریز ممکن است دارای هسته عایق، پوسته (غلاف) عایق یا هر دو باشند. طبعا آن هایی که هر دو را دارند بیشترین محافظت از رطوبت را ارائه می دهند.
چنانچه طناب خیس شود، سنگین‌تر شده و توانایی اش را در تحمل نیروهای تولید شده در سقوط از دست می دهد (طناب پس از خشک شدن به حالت نخست خود برمی گردد). همچنین سرما باعث یخ زدن آب جذب شده در طناب می شود و در نتیجه طناب سفت و غیرقابل کنترل می‌شود. همچنین آب و رطوبت به الیاف طناب آسیب می رساند و طول عمرش را کم می کند.
طناب‌هایی که پوشش آب گریز دارند گران‌تر از طناب‌های معمولی هستند، بنابراین هنگام خرید باید در نظر بگیریم که آیا به چنین ویژگی نیاز داریم یا خیر.
علامت میانی (Middle mark)
علامت میانی (Middle mark) در طناب کوهنوردی، نشانه‌ای است که در وسط طول طناب قرار دارد و کاربردهای مهمی در ایمنی و مدیریت طناب دارد:
- هنگام فرود با طناب، علامت میانی به ما کمک می‌کند تا مطمئن شویم که به اندازه کافی طناب برای رسیدن به پایین در اختیار داریم.
- با رسیدن علامت میانی به ابزار فرود، می‌دانیم که نصف طول طناب را پایین آمده‌ایم و باید مراقب انتهای آن باشیم.
- علامت میانی، تقسیم طناب به دو نیمه مساوی را آسان می‌کند. این امر در مواقعی مانند ایجاد کارگاه یا تقسیم بار بین دو نفر مفید است.
- هنگامی که در حال حمایت از یک صعود کننده هستیم، علامت میانی به ما هشدار می‌دهد که طناب در حال تمام شدن است و باید مراقب باشیم.
- علامت میانی به ما کمک می‌کند تا به سرعت طول باقی‌مانده طناب را تخمین بزنیم.
نشانه گذاری علامت میانی
برخی از تولیدکنندگان، علامت میانی را به صورت یک نوار رنگی یا نشانگر دائمی روی طناب مشخص می کنند. همچنین بعضی از کوهنوردان خودشان با استفاده از ماژیک‌های مخصوص یا روش‌های دیگر، میانه طناب را نشانه گذاری می کنند.
چند نکته مهم:
- همیشه پیش از استفاده از طناب، علامت میانی را بررسی کنیم تا از وضوح و صحت آن مطمئن شویم.
- در صورت آسیب دیدن یا محو شدن علامت میانی، آن را دوباره نشانه گذاری کنیم.
- برخی از طناب‌ها دو رنگ (Bicolor) هستند، به این معنی که رنگ دو نیمه طناب با هم متفاوت است. این روش یک علامت میانی دائمی و آسان برای شناسایی ایجاد می‌کند.
علامت هشدار انتهای طناب (End warning marks)
برخی از طناب‌ها دارای نشان یا رنگ سیاه نزدیک به انتهای خود هستند که مشخص می کند به پایان طناب نزدیک می‌شویم. این امر هنگام فرود یا پایین آوردن یک صعودکننده کاربرد دارد.
استانداردهای ایمنی UIAA برای طناب کوهنوردی
فدراسیون جهانی کوهنوردی (UIAA) استانداردهای ایمنی را ارائه کرده که همه طناب‌های صعود باید از آن پیروی کنند. از جمله رتبه‌بندی سقوط، کشیدگی استاتیک، کشیدگی دینامیک و نیروی ضربه. بررسی این رتبه‌بندی‌ها می‌تواند به ما در انتخاب طناب کمک کند.
استاندارد سقوط (Fall Rating)
بر اساس این استاندارد، UIAA طناب را آزمایش می‌کند تا مشخص شود چند سقوط را می‌تواند تحمل کند. سقوط‌های آزمایشگاهی نیروی بسیار بیشتری نسبت به بیشتر سقوط‌های واقعی کوهنوردی ایجاد می‌کنند. بنابراین، رتبه‌بندی سقوط بیشتر یک مقدار مقایسه‌ای است.
طناب‌های تکی با وزنه 80 کیلوگرمی، طناب‌های نیمه با وزنه 55 کیلوگرمی روی یک رشته و طناب‌های دوقلو با وزنه 80 کیلوگرمی روی 2 رشته آزمایش می‌شوند.
طناب‌های تکی و نیمه باید دست کم 5 سقوط را تحمل کنند. طناب‌های دوقلو نیز با دست کم 12 سقوط آزمایش می شوند.
کشیدگی استاتیک (Static Elongation)
کشیدگی استاتیک، که به آن کشیدگی کاری نیز گفته می‌شود، مقدار کشیدگی یک طناب دینامیک با آویزان شدن وزنه 80 کیلوگرمی از آن است. کشیدگی در طناب‌های تکی و دوقلو نباید از 10 درصد طول کل طناب و در طناب‌های نیمه از 12 درصد آن بیشتر شود.
کشیدگی استاتیک هنگام صعود قرقره، بالا کشیدن تجهیزات و صعود از طناب‌های ثابت با صعودکننده‌ها مهم است. کشیدگی استاتیک بالاتر به طور کلی نشان دهنده کارایی کمتر است، زیرا انرژی از طریق کشیدگی طناب هدر می‌رود.
کشیدگی دینامیک (Dynamic Elongation)
کشیدگی دینامیک، میزان کشیدگی طناب در اولین آزمایش سقوط است. کشیدگی بیشتر برابر با سقوط طولانی‌تر است، بنابراین باید گفت، عدد کمتر بهتر است، زیرا کشیدگی کمتر ممکن است از برخورد یک صعودکننده در حال سقوط به یک لبه یا زمین جلوگیری کند. با این حال، کشیدگی دینامیک کمتر به معنای نیروی ضربه بیشتر بر صعودکننده، حمایت‌کننده و تجهیزات است. در این استاندار طناب باید حداکثر 40 درصد طول خودش کشیده شود.
نیروی ضربه (Impact Force)
نیروی ضربه مقدار نیرویی است که بر اساس کیلونیوتن در اولین سقوط به وزنه در حال سقوط وارد می‌شود. عدد کمتر نشان دهنده نیروی کمتر بر صعودکننده در حال سقوط، حمایت‌کننده و تجهیزات است. هر چه کشیدگی دینامیک بیشتر باشد، نیروی ضربه کمتر است.
نیروهای ضربه کمتر باعث فرود نرم روی طناب هنگام سقوط می‌شود، اما معمولا با آن کشیدگی بیشتری همراه است که هنگام صعود قرقره می‌تواند کارایی کمتری داشته باشد.
