«کوهنوردی»، در گسترهای از طبیعتگردی ساده تا صعودهای فنی در ارتفاعات بلند، یکی از کهنترین اشکال مواجهه انسان با کوهستان به شمار میآید. اما در میان رویکردها و شیوههای مختلف این فعالیت دو سبک اکسپدیشن (Expedition) یا محاصره ای (Siege Tactics) و «صعود آلپی» جایگاهی ویژه و متمایزی دارند؛ روش هایی که نهتنها در فن و تاکتیک، بلکه در فلسفه، زیباییشناسی و اخلاق کوهنوردی نیز تفاوتهای بنیادینی با یکدیگر دارند. این نوشتار میکوشد تا با بررسی مفهومی و فنی این دو رویکرد، «تفاوت های کوهنوردی و صعود آلپی» و ارزشهای نهفته در هر یک را روشن کند.
در همین ابتدا باید یادآوری کنیم که در این مقاله هر کجا از عبارت «کوهنوردی» استفاده شده است، منظور رویکرد «اکسپدیشن (محاصره ای)» است.

کوهنوردی چیست؟
در سادهترین تعریف، کوهنوردی ورزشی است که با انجام آن کوهنورد از پای کوه به قله میرسد. این یک اصطلاح گسترده است که میتواند شامل پیادهروی در کوهستان، صخرهنوردی، یخنوردی و دیگر فعالیتهای مرتبط با صعود به ارتفاعات بالا باشد.
از سوی دیگر امروزه، کوهنوردی به عنوان سفرهای طولانیتری تعریف میشود که نیازمند صعودهای متعدد از کمپهای اصلی به کمپهای بالاتر برای یافتن مسیر، نصب طنابهای ثابت، حمل تجهیزات و یا همهوایی است. این صعود و فرودهای متعدد، همچنین به کوهنوردان کمک میکند تا با مسیر و نوع زمین آشنا شوند. در کوهنوردی همچنین ممکن است از راهنمایان و افراد دیگر برای نصب قلاب ها و طناب ها کمک گرفته شود. به دلیل طولانی بودن و اغلب (نه همیشه) دورافتاده بودن اهداف، گاهی نیز در برنامه های کوهنوردی از باربران برای حمل تجهیزات کمک گرفته میشود. این شیوه «رویکرد محاصره ای یا اکسپدیشن» است.
رویکرد محاصره ای Siege approach
اگر «صعود آلپی» را یک رویکرد «سنتی» بدانیم که آغاز آن به سده هجدهم بازمیگردد، «کوهنوردی محاصره ای»ممکن است رویکردی جدیدتر باشد. اما خوب است بدانیم که برخی از مهمترین صعودهای تاریخ، مانند اولین صعود به قله اورست، با این شیوه انجام شدهاند.
در این شیوه یک کمپ اصلی برپا میکنیم و سپس در فواصل کوتاه به سمت قله پیش میرویم، تجهیزات، کمپها و طنابهای ثابت را در طول مسیر جاگذاری می کنیم. سپس به پایین برمی گردیم، استراحت میکنیم و دوباره صعود میکنیم. انجام این کار به ما امکان میدهد تا مسیر خود را به طور روش مند برنامهریزی کرده، آمادگی بیشتری به دست بیاوریم و پیش از تلاش نهایی برای قله، به بافت و پوشش زمین عادت کنیم.
مزایای کوهنوردی محاصره ای
همهوایی
یکی از مزایای بزرگ این رویکرد کوهنوردی، به ویژه در رشتهکوههای بزرگ، همهوایی است، اجازه دادن به بدن برای تنظیم شدن با سطوح پایینتر اکسیژن که در قلههای بلند با آن روبرو می شویم. صعود و فرودهای پیاپی در این روش به ما امکان میدهد تا سازگار شویم، به طوری که در تلاش نهایی برای صعود به قله تنفس راحت تری داشته باشیم.
حمل بار کمتر
از آنجایی که کوهنورد در این سبک، امکان برپایی کمپهای ثابت و استفاده از باربرها را دارد، تجهیزات کمتری با خود حمل می کند. این بدان معناست که میتواند سریعتر حرکت کند، از زمینهای فنیتری عبور کند و شانس بیشتری برای رسیدن به قله داشته باشد.

نصب گیره ها و طناب های ثابت
کوهنوردان اغلب هنگام عقبنشینی از کوه، طنابهای ثابت را پشت سر خود باقی میگذارند؛ این کار، صعود در تلاشهای بعدی را آسانتر و ایمنتر میکند (هر چند آلودگی محیط زیست را نیز به همراه دارد). همچنین احتمال سقوط را کاهش میدهد. همه اینها برای بسیاری از کوهنوردان تجربه خوشایندی را رقم می زند.
آشنایی با بافت و پوشش زمین
در نهایت، هرچه تعداد دفعاتی که کوهنورد در کوه بالا و پایین می رود بیشتر باشد، با آن آشناتر میشود و سریعتر میتواند حرکت کند. مانند هر امکان دیگری در این فهرست، این مورد شانس رسیدن به قله را افزایش می دهد.
با کوهپیما همراه باشید: اشتباهات رایج کوهنوردان تازه کار
معایب رویکرد اکسپدیشن
این سبک صعود در کنار مزایای بسیار، چند نکته منفی نیز دارد که باید از آنها آگاه باشیم.
احتمال خطر بیشتر
با توجه به زمان نسبتا طولانی که هنگام کوهنوردی در کوهستان به سر می بریم، احتمال روبرو شدن با شرایط آب و هوای طوفانی و نامساعد بیشتر می شود. از سوی دیگر به دلیل رفت و آمد زیاد ممکن است احتمال درگیر شدن با بهمن و یا سقوط نیز افزایش یابد.
هزینه زیاد کوهنوردی
سفرهای کوهنوردی، طولانی و پرهزینه هستند. زیرا به دلیل زمان زیادی که باید صرف آن شود، ناچار خواهیم بود غذا و تجهیزات زیادی برای برپایی کمپهای متعدد در چندین هفته یا ماه همراه ببریم. از سوی دیگر استخدام باربرها و جابجایی مکرر تیم نیز هزینه ای گزاف خواهد داشت. البته مرخصی گرفتن از محل کار را نباید فراموش کنیم!!

صعود آلپی (Alpine-style ascent) چیست؟
برخی از طرفداران کوهنوردی خالص، «صعود آلپی» را شکل اصیلتر کوهنوردی میدانند. کوهنوردانی که این سبک را انتخاب می کنند، قله را در یک تلاش صعود میکنند. این برنامه ها به جای هفتهها یا ماهها، چند روز طول میکشد و در آن ها کوهنوردان تجهیزات کمتری حمل میکنند و کمپهای ثابت برپا نمیکنند.
در نتیجه، صعود آلپی به تجربه بیشتر، سطح آمادگی بدنی بالاتر و شایستگی فنی بیشتری نیاز دارد. در این رویکرد مهارتهای کوهنوردی در طول برنامه آموزش داده نمیشود، نتیجه آن که این سبک برای افراد تازه کار و کم تجربه مناسب نیست.
رویکرد صعود آلپی
اگر بخواهیم به گذشته برگردیم، این روش در خالصترین شکل خود، تکنیک اصلی کوهنوردی است. تاریخچه این سبک به سال ۱۷۸۶ برمیگردد، زمانی که دو فرانسوی به نامهای «ژاک بالما و میشل پاکارد» به مون بلان صعود کردند. امروزه این صعود به عنوان نقطه آغازین کوهنوردی در نظر گرفته میشود. این صعود در یک تلاش واحد به قله انجام شده بود و هیچ کمپ میانی در طول مسیر برپا نشد.
در آن زمان، «بالما و پاکارد» به سبک آلپی به «مون بلان» صعود کردند زیرا روش بهتری نمیدانستند. اما امروزه، ما آگاهانه و به سه دلیل ممکن است بخواهیم به این شکل به یک کوه صعود کنیم:
1. کارایی: برخی از کوه ها و برنامه ها به اندازه ای ساده هستند که انجام یک صعود کوهنوردی طولانی و پرهزینه برای آن ها به صرفه نیست. بنابراین اگر بتوان آن را در یک یا دو روز صعود کرد، سبک آلپی منطقیتر است.
2. ایمنی: در موارد خاص، صعود آلپی میتواند رویکردی ایمنتر باشد.
3. اصالت: برخی از کوهنوردان، سبک آلپی را شکل «خالصتری» از کوهنوردی میدانند.
در این روش، صعود معمولا در یک مرحله انجام میشود. به این معنی که کوهنورد تمام تجهیزات مورد نیاز خود را حمل میکند و کمپهای ثابت و موقت برپا نمیکند. همچنین او تجهیزات کمتری با خود می برد، زیرا خودش باید وسایلش را جا به جا کند.

مزایای صعود آلپی
خطر کمتر
علاقه مندان این شیوه، اغلب به عنوان کسانی که «سریع و سبک» حرکت میکنند، توصیف میشوند. این بدان معناست که کل برنامه در عرض چند روز انجام می شود. این صرف زمان کم در کوهستان احتمال درگیر شدن با آب و هوای نامساعد و روبرو شدن با ریزش بهمن و دیگر خطرها را کم می کند.
به همین دلیل است که برخی از کوهنوردان پیش از صعود به قله های خطرناکی مانند K2، در کوه های راحت تر هم هوایی می کنند و سپس به سبک آلپی به قله اصلی صعود می کنند. با این حال، ریسک ناشی از عدم آمادگی برای شرایط غیرمنتظره در این رویکرد ممکن است، بیشتر باشد.
امکان صعود به کوههای بیشتر
همان طور که در بالا گفته شد، صعود آلپی برای قلههایی که بیشتر ما به آنها صعود می کنیم، کاربردی تر است. تعداد کمی از کوهنوردان ممکن است شانس صعود به قله های 8000 متری را داشته باشند، اما بسیاری از کوهنوردان به کوه های کشور خود صعود می کنند که نیاز به زمان و تجهیزات کمتری دارد.
ارزانتر است و زمان کمتری میبرد
رویکرد کوهنوردی پرهزینه است و همه شغلی ندارند که به آنها اجازه دهد ماهها ناپدید شوند! و برایش هزینه کنند. از این نظر، صعودهای آلپی به ما این امکان را میدهد که در عرض چند روز و با هزینه ای قابل قبول برنامه خود را انجام دهیم.
رویکردی«خالصتر» است
شاید این مورد کمی کماهمیتتر به نظر برسد، اما بعضی از کوهنوردان تلاش برای صعود به سبک آلپی، بدون کمپ ثابت و صعودهای مکرر برای هم هوایی را، شکل خالصتری از کوهنوردی میدانند.

بخوانید: آموزش نوشتن گزارش کوهنوردی
معایب صعود آلپی
در برابر نکات مثبت، این رویکرد معایبی نیز دارد:
سبک آلپی سختتر از روش محاصره ای است
صعود آلپی سختتر از صعودهای کوهنوردی محاصره ای است. ما باید تجهیزات را خودمان حمل کنیم، بافت و پوشش زمین برای مان ناآشناست و از مزیت طنابهای ثابت بی بهره ایم.
همه این عوامل دست به دست هم میدهند تا نشان دهند که سبک آلپی به مهارت و آمادگی بدنی بسیار بالاتری نسبت به اکسپدیشن نیاز دارد. گاهی نیز شانس کمتری برای رسیدن به قله و شانس بیشتری برای وقوع اتفاقات بد وجود دارد.
تفاوت بین کوهنوردی و صعود آلپی
اگر از برخی کوهنوردان بپرسیم، ممکن است به ما بگویند که کوهنوردی و صعود آلپی یکسان هستند. در واقع، بسیاری از مردم این دو را به جای یکدیگر استفاده میکنند، و دلیل خوبی هم دارند؛ هر دو صعود به کوههای فنی دشوار با استفاده از مهارتهای مختلف مانند یخنوردی، صخرهنوردی و پیمایش یخچال است. با این حال، تفاوتهای ظریفی در رویکرد اتخاذ شده برای رسیدن به قله در آن ها وجود دارد. از واژه «کوهنوردی» معمولا برای توصیف تاکتیکهای «محاصره (Siege Tactics)» استفاده میشود، جایی که کوهنورد پیش از تلاش برای صعود به قله، چندین بار از کوه بالا و پایین میروید. این در حالی است که صعود آلپی بر صعودهای «سریع و سبک» تمرکز دارد.
به زبان ساده، «کوهنوردی و سبک آلپی» رویکردهای متفاوتی برای رسیدن به یک هدف یکسان هستند. هر دو فعالیت بر رسیدن به قله تمرکز دارند، اما رویکردهایی که اتخاذ میکنند متفاوت است.
دیدگاهی دیگر درباره کوهنوردی و صعود آلپی
برخی منابع، به ویژه در اروپا، ممکن است از اصطلاح «صعود آلپی» به عنوان مترادف کلی برای «کوهنوردی» استفاده کنند، به خصوص زمانی که صحبت از صعود به کوههای بلند میشود. با این حال، در بسیاری از کشورهای دیگر و در بین کوهنوردان حرفهای، تمایز بین این دو اصطلاح معمولا حفظ میشود و سبک آلپی صعود به عنوان یک سبک خاص و چالشبرانگیزتر از کوهنوردی در نظر گرفته میشود.

پیشگامان صعود آلپی
شاید برجستهترین پیشگام و طرفدار سبک آلپی در رشتهکوههای بزرگ، کوهنورد ایتالیایی «راینهولد مِسنِر» باشد، که برخی از خطرناکترین کوههای جهان را به این سبک صعود کرده است. او اولین کوهنوردی است که در سال ۱۹۷۸ بدون حمایت به یک قله ۸۰۰۰ متری (نانگاپاربات) صعود کرد و در همان سال نخستین کوهنوردی بود که به صورت انفرادی به اورست صعود کرد. او همچنین در کنار پیتر هابلر، نخستین صعودکننده به اورست بدون اکسیژن مکمل بود.
کوهنورد بریتانیایی «آلیسون هارگریوز» حدود ۲۰ سال بعد پا جای پای «مِسنِر» گذاشت و نخستین زنی شد که بدون حمایت و بدون اکسیژن اضافی به قله اورست صعود کرد. او همچنین نخستین کوهنوردی بود که تمام شش جبهه شمالی آلپ را در یک فصل به صورت انفرادی صعود کرد. «هارگریوز» در اوت ۱۹۹۵ در K2 درگذشت. این مثالها نشان میدهد که صعود آلپی و کوهنوردی میتوانند در یک کوه رخ دهند، تفاوت در چگونگی انجام آن است، نه در چه کسی یا کجا.
آلپینیسم (Alpinism) چیست؟
واژه دیگری که گاهی مترادف «کوهنوردی و صعود آلپی» استفاده می شود، آلپینیسم است. به همین دلیل لازم است اشاره ای به آن داشته باشیم.
آلپینیسم به نوعی از کوهنوردی گفته میشود که در آن کوهنوردان از مسیرهای فنی (مانند آلپ یا مناطقی با ویژگیهای مشابه در قفقاز، آند، راکی، و …) عبور میکنند. این صعود معمولا شامل ترکیبی از مهارتهای فنی روی یخ، برف و سنگ است و محیطی بسیار متغیر و چالشبرانگیز دارد.
ویژگیهای آلپینیسم:
۱. ترکیبی بودن مسیر
مسیرهای آلپی اغلب ترکیبی است از:
- سنگنوردی (Rock Climbing)
- یخنوردی (Ice Climbing)
- عبور از یخچالها و شیبهای برفی
این باعث میشود که کوهنوردان نیاز به مهارت در چند رشته داشته باشند.
۲. ارتفاع متوسط
صعود آلپینیستی معمولا در ارتفاعات بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ متر انجام میشود.
۳. تغییرات سریع آبوهوا
در مناطق آلپی، آبوهوا بسیار سریع و غیرقابل پیشبینی تغییر میکند. به همین دلیل، زمانبندی و آمادگی نقش مهمی دارند.
۴. درجهبندی فنی
صعودهای آلپینسیتی معمولا دارای درجههای فنی هستند که ترکیبی از سختیهای مختلف (سنگ، یخ، ارتفاع) را توصیف میکنند. در اروپا از رتبه هایی مانند AD, D, TD, ED (از آسان تا بسیار دشوار) برای آن ها استفاده میشود.
۵. تجهیزات لازم
در کوهنورد آلپی تجهیزات زیر باید همراه کوهنورد باشد:
- کرامپون و تبر یخ
- طناب و ابزار حمایت
- ابزار صعود بر روی سنگ (فرند، کیل، …)
- لباس ضدآب و ضدباد، کیسهخواب سبک و غیره

اهداف و انگیزهها در صعود آلپینیستی
این روش صعود برای افرادی جذاب است که به دنبال ترکیبی از ماجراجویی، تکنیک، و چالشهای فیزیکی و ذهنی هستند.
تفاوت آلپینیسم با سبک صعود آلپی
همانطور که اشاره کردیم، آلپینیسم به موقعیت و نوع مسیر اشاره دارد، درحالیکه سبک صعود آلپی (Alpine Style) به شیوه انجام صعود میپردازد. یعنی ما میتوانیم یک مسیر «آلپی» را با سبک آلپی یا سبک اکسپدیشن-محاصرهای- (کمپگذاری، باربر و…) صعود کنیم.
در پایان لازم است نگاهی متفاوت به این سه رویکرد کوهنوردی داشته باشیم.
فلسفه آلپینیسم (Alpinism)
آلپینیسم فقط یک ورزش یا عمل صعود نیست؛ بلکه یک نگرش فرهنگی و اخلاقی به کوهنوردی است.
در آلپینیسم، کوهنوردی بهمثابه رابطهای اصیل بین انسان و کوه دیده میشود و نکات زیر اهمیت دوچندان پیدا می کنند:
- ارزش تجربه شخصی و رویارویی با طبیعت بهطور مستقیم
- ترکیبی از تکنیک، شهامت، زیباییشناسی و تعهد اخلاقی
- تأکید بر احترام به کوه و آسیب نرساندن به آن (Leave No Trace)
- صعود نه فقط برای رسیدن به قله، بلکه برای خودآزمایی، تعالی و «مسیر»
آلپینیسم اغلب با مفهوم «هنر صعود» هممعناست، جایی که زیبایی سبک، اخلاق و صداقت فنی مهمتر از موفقیت نهایی است.

فلسفه صعود آلپی (Alpine Style)
صعود آلپی در واقع رویکردی اخلاقمحور، مینیمالیستی و شخصمحور به کوهنوردی است. در این شیوه، کیفیت صعود مهمتر از کمیت است و رویکردهای زیر اهمیت دارند:
- استقلال کامل تیم از پشتیبانی بیرونی
- مسئولیتپذیری کامل در برابر خطرها و تصمیم ها
- پرهیز از دخالت بیش از حد در طبیعت (کمترین اثر در طبیعت)
- زیبایی در سادگی، کارایی و سرعت
- احترام به «سبک» بهعنوان ارزش اخلاقی و زیباییشناختی
در فلسفه صعود آلپی، «چگونه صعود میکنی» مهمتر از «چه چیزی را صعود میکنی» است.
یکی از جمله های معروف در این باره از «رناتو کازاروتو» است که می گوید:
“A climb done in bad style is not a climb at all.”
«صعودی که با سبک نادرست انجام شود، اصلا صعود نیست.»
۳. فلسفه سبک محاصرهای (Expedition / Siege Style)
در این رویکرد، هدف اصلی معمولا رسیدن به قله در مناطق بسیار مرتفع و خطرناک است. تمرکز آن بیشتر بر موفقیت عملیاتی، مدیریت تیمی و رسیدن به قله است. همچنین نکات زیر مورد نظر قرار گرفته می شود:
- تلاش جمعی، سازمانیافته و لجستیکی برای رسیدن به هدف
- پذیرش استفاده از کمکهای بیرونی: باربر، طناب ثابت، کمپهای متعدد
- اهمیت زمانبندی، مدیریت خطر، و آمادگی لجستیکی
- گاهی با انگیزههای علمی، نظامی یا شهرتمحور همراه است
در فلسفه این سبک، هدفگرایی بر زیباییشناسی یا اخلاق سبک اولویت دارد. با این حال، نباید آن را ساده انگاشت یا کمارزش جلوه داد؛ زیرا بسیاری از صعودهای محاصرهای، فداکارانه، قهرمانانه و تاریخیاند.