صعود به قله ها و طبیعت گردی می تواند در کنار جذابیت هایی که دارد و آرامشی که به انسان می دهد خطراتی نیز در پی داشته باشد. یکی از این پیامدها در فصل سرد سال سرمازدگی است. سرمازدگی معمولا در اندام هایی که از قلب دورترند (انگشتان دست و پا، بینی، گوش ها، گونه ها و چانه) رخ می دهد. این مشکل گاهی در مراحل حاد می تواند عوارض ناخوشایندی داشته باشد، شایع ترین آن: بی حسی دائمی، از کار افتادن عضو آسیب دیده و در بدترین موارد، قطع عضو است. شاید دوری از هوای سرد و دمای زیر صفر بهترین راه در امان ماندن از این بیماری باشد، اما این برای بسیاری از کوهنوردان غیر ممکن است، زیرا صعود نکردن به قله های مرتفع و یا شرکت نکردن در برنامه های زمستانی امری ناشدنی است. بنابراین راه حل، آگاهی، نحوه پیشگیری و در صورت دچار شدن درمان این بیماری است.
سرمازدگی چیست؟
سرمازدگی آسیب پوستی ناشی از دمای زیر صفر درجه سانتی گراد (32 درجه فارنهایت) است. شرایط زیر می تواند باعث این بیماری شود:
- سرمای زمستان.
- قرار گرفتن در جریان وزش باد سرد.
- صعود به ارتفاعات بالا.
- در سرما بودن بدون سرپناه.
نکته بسیار مهم این است که حتی با لباس های مناسب هوای سرد نیز ممکن است دچار سرمازدگی شویم.
آیا می دانید: هیپوترمی چیست؟
احتمال سرمازدگی چه کسانی بیشتر است؟
در یک تعریف کلی می توان گفت هر کسی که در معرض سرمای شدید باشد ممکن است دچار سرمازدگی شود. اما در شرایط یکسان احتمال سرمازدگی گروه های زیر بیشتر است:
- کسانی که کمتر از 18 سال یا بیشتر از 65 سال سن دارند.
- کسانی که در آب و هوای سرد زندگی و کار می کنند.
- کسانی که بیماری زمینه ای مانند ناراحتی عروقی محیطی، سوء تغذیه، سندرم رینود (کاهش جریان خون در رگ های دست و پا)، هیپوتیروئیدی (کم کاری غده تیروئید)، آرتروز یا دیابت دارند.
- کسانی که دخانیات مصرف می کنند.
- کسانی که در ارتفاع بالا کوهنوردی می کنند.
علائم سرمازدگی
- بی حسی.
- سوزن سوزن شدن.
- لکه های پوستی به رنگ های قرمز، سفید، آبی، خاکستری، بنفش یا قهوه ای. رنگ پوست آسیب دیده بستگی به شدت یخ زدگی و رنگ معمول پوست دارد.
- سردی و سختی و مومی شکل شدن پوست.
- ناتوانی در انجام کارها به دلیل سفتی ماهیچه ها و مفاصل.
- درد.
- تاول زدن پوست پس از گرم شدن.
یخ زدگی بیشتر در انگشتان دست و پا، گوش ها، گونه ها، چانه و نوک بینی رخ می دهد. بیمار به دلیل بی حسی، ممکن است متوجه یخ زدگی خود نشود تا زمانی که کسی آن را به او بگوید. همچنین تغییرات در رنگ ناحیه آسیب دیده ممکن است در پوست های تیره تشخیص داده نشود.
مراحل سرمازدگی
سرمازدگی (یخ زدگی) سه مرحله اصلی دارد که هرکدام ظاهر و احساس متفاوتی دارد.
سرمازدگی خفیف (Frostnip):
در مرحله اول یخ زدگی، ممکن است پوست آسیب دیده قرمز یا روشن تر از رنگ پوست طبیعی ما باشد. همچنین ممکن است در عضو سرمازده احساس سرما، درد و سوزن سوزن شدن داشته باشیم. می توان گفت Frostnip مرحله هشدار است که در آن آسیب پوستی موقتی است. اگر متوجه علائم شدیم باید بلافاصله ناحیه آسیب دیده پوست را با آب گرم (آب داغ ممنوع!) ماساژ دهیم. چنانچه پس از آن بر روی پوست خود برآمدگی های کوچک و قرمز رنگ دیدیم بهتر است به پزشک مراجعه کنیم.
سرمازدگی سطحی (Superficial frostbite):
این مرحله یخ زدگی نیاز به درمان پزشکی دارد. در این مرحله هر چند پوست آسیب دیده ممکن است احساس گرما کند، اما آب موجود در آن (پوست ما بیش از 60% آب دارد) به آرامی به کریستال های یخ تبدیل می شود. در این هنگام در عضو آسیب دیده احساس «سوزن سوزن شدن» داریم. علاوه بر این، پوست ما ممکن است سوزش یا تورم داشته باشد. همچنین پس از گرم شدن، ممکن است لکه های دردناک بنفش یا آبی مانند کبودی ببینیم. شاید هم پوست شروع به لایه برداری کند (درست مانند آفتاب سوختگی). همچنین ممکن است پس از یک روز یا بیشتر، تاول های پر از مایع در ناحیه سرمازده ایجاد شود.
سرمازدگی عمیق (Deep frostbite):
در مرحله سوم سرمازدگی، لایه های زیرین پوست (بافت زیر جلدی) یخ می زند و بی حسی کامل ایجاد می شود. حرکت دادن ناحیه یخ زده ممکن است دشوار باشد یا ممکن است نتوانیم آن را به طور طبیعی حرکت دهیم. چنانچه هر یک از این علائم را تجربه کردیم، باید فورا به پزشک و یا اورژانس مراجعه کنیم. تاول های بزرگ یک یا دو روز پس از سرمازدگی عمیق روی پوست یخ زده ظاهر می شوند و پوست سیاه می شود (زیرا سلول ها پس از انجماد می میرند). بر روی پوست ممکن است یک پوشش سخت و سیاه (Carapace) تشکیل شود که به خودی خود می افتد، اگر این طور نشد، پزشک متخصص می تواند آن را با جراحی بردارد.
بخوانید: گرمازدگی چیست؟
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
به جز Frostnip، آسیب های ناشی از یخ زدگی باید جدی گرفته شده و توسط یک متخصص مراقبت های بهداشتی بررسی شود تا شدت آن ها مشخص شود.
در شرایط زیر به مراقبت های اورژانس نیاز داریم:
-
درد شدید حتی پس از مصرف مسکن و گرم شدن.
-
لرز شدید.
-
گفتار نامفهوم.
-
خواب آلودگی.
-
مشکل در راه رفتن.
افرادی که سرمازده می شوند ممکن است دچار هیپوترمی نیز بشوند. لرز، گفتار نامفهوم، خواب آلودگی یا ناتوانی در انجام کارها از نشانه های هیپوترمی هستند. در نوزادان، علائم شامل پوست سرد، تغییر رنگ پوست و انرژی بسیار پایین است. هیپوترمی یک وضعیت جدی است که در آن بدن گرما را سریع تر از تولیدش از دست می دهد.
اما، هم زمان با رفتن به اورژانس و یا رسیدن کمک بهتر است کارهای زیر را انجام دهیم:
-
به جای گرمتر برویم و لباس های خیس را دربیاوریم.
-
اگر به هیپوترمی مشکوک هستیم، خود را در یک پتوی گرم بپیچیم.
-
در صورت امکان روی پاها یا انگشتان یخ زده راه نرویم.
-
در صورت نیاز مسکن مصرف کنیم.
-
در صورت امکان یک نوشیدنی گرم و غیر الکلی بنوشیم.
علت سرمازدگی
رایج ترین علت سرمازدگی، قرار گرفتن در معرض سرمای شدید است. اگر هوا مرطوب باشد و باد نیز بوزد، خطر افزایش می یابد. سرمازدگی همچنین می تواند در اثر تماس مستقیم با یخ، فلزات یخ زده یا مایعات بسیار سرد ایجاد شود.
عوارض سرمازدگی
- هیپوترمی.
- حساسیت بیشتر به سرما و احتمال بیشتر سرمازده شدن در آینده.
- بی حسی طولانی مدت در ناحیه آسیب دیده.
- تعریق بیش از حد (Hyperhidrosis).
- تغییرات در انگشت ها یا از دست دادن ناخن ها.
- مشکلات رشد در کودکان (اگر سرمازدگی به صفحه رشد استخوان آسیب برساند).
- عفونت.
- کزاز.
- قانقاریا، که می تواند منجر به برداشتن ناحیه آسیب دیده شود (قطع عضو).
پیشگیری از سرمازدگی
در زیر به نکاتی برای پیشگیری از سرمازدگی اشاره می شود:
- زمانی که هوا بسیار سرد و مرطوب است و باد می وزد، در فضای سربسته بمانیم.
- لباس های گشاد و لایه لایه بپوشیم. هوای به دام افتاده میان لایه ها به عایق بندی ما از سرما کمک می‌کند.
- لباس زیرهایی را بپوشیم که رطوبت را از پوست دور می کنند. سپس چیزی ساخته شده از فلیس (پولار) یا پشم بپوشیم و برای لایه بیرونی، پوشش بادگیر و ضد آب. دستکش ها، کلاه و جوراب های خیس را در اولین فرصت عوض کنیم.
- کلاه یا هدبند مخصوص هوای سرد بپوشیم و مطمئن شویم که گوش های ما را می پوشاند.
- دستکش را فراموش نکنیم. در سرمای شدید زیر دستکش سنگین، یک جفت دستکش آستر بپوشیم که رطوبت را از پوست دور کند.
- جوراب گرم و آستر جوراب بپوشیم. مطمئن شویم که آن ها به خوبی اندازه باشند، رطوبت را دور کنند و عایق بندی را فراهم کنند.
- مراقب علائم سرمازدگی باشیم. نخستین نشانه های یخ زدگی تغییرات جزئی در رنگ پوست، سوزن سوزن شدن و بی حسی هستند. اگر متوجه این نشانه ها شدیم، به پناهگاه گرم برویم.
- برای محافظت از خود پیش بینی و برنامه ریزی کنیم. هنگام سفر در هوای سرد، در صورت گیر افتادن، وسایل اضطراری و لباس گرم به همراه داشته باشیم. اگر به منطقه ای دورافتاده می رویم، به دیگران مسیر و تاریخ بازگشت مورد انتظار خود را بگوییم.
- الکل ننوشیم. نوشیدنی های الکلی باعث می شوند بدن گرما را سریع تر از دست بدهد و قضاوت ما را مختل کند.
- غذاهای سالم و متعادل بخوریم و هیدراته بمانیم.
- تحرک داشته باشیم. ورزش می تواند جریان خون ما را بهبود ببخشد و به ما کمک کند تا گرم بمانیم.
