فرودمایی (Hypothermia)

در جوامع امروز، با توجه به تنوع و در دسترس بودن وسایل گرمایشی، شاید صحبت کردن از هیپوترمی یا فرودمایی کمی عجیب به نظر برسد. اما آمار نشان می دهد حتی در شهرهای بزرگ کشورهای پیشرفته هم ممکن است افرادی به این بیماری دچار شوند. سالمندان، کودکان و افراد بی خانمان گروه های پرخطر هستند. از سوی دیگر کسانی که به ورزش های زمستانی علاقه مندند و یا  کوهنوردانی که به قله هایی صعود می کنند که در بیشتر طول سال دمای زیر صفر دارند نیز می توانند دچار فرودمایی (Hypothermia) شوند. در زیر نگاهی اجمالی به این بیماری و راه های پیشگیری و کمک های اولیه آن می اندازیم.

هیپوترمی

فرودمایی یا  هیپوترمی (Hypothermia) چیست؟

هیپوترمی کاهش خطرناک دمای بدن ناشی از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض هوای سرد (دمای پایین) است. این اتفاق بیشتر در زمستان رخ می دهد، اما در صعود به قله ای مرتفع که هوایش در طول سال سرد است هم ممکن است در معرض خطر فرودمایی (Hypothermia) باشیم.

دمای طبیعی بدن به طور متوسط 37 درجه سانتی گراد است. در هیپوترمی، دمای بدن به زیر 35 درجه کاهش می یابد و در هیپوترمی شدید، دمای بدن حتی به کمتر از 27.5 درجه می رسد.

سرما چگونه باعث هیپوترمی می شود؟

هنگامی که در معرض هوای سرد قرار می گیریم، دمای بدن ما کاهش می یابد. تا 90% از گرما از پوست و بقیه را از شش های خود و در بازدم از دست می دهیم. باد و رطوبت این اتلاف گرما را بیشتر می کنند و غوطه ور بودن در آب سرد این فرایند را 25 برابر تندتر می کند.

غده هیپوتالاموس (Hypothalamus) که در مغز است برای کنترل دمای ما با تحریک فرآیندهایی که بدن ما را گرم و خنک می کند، کار می کند. راهکار این غده وقتی سردمان می شود، لرزیدن است که راهی برای تولید گرما از طریق فعالیت عضلات است. در یکی دیگر از واکنش های حفظ گرما – به نام انقباض عروق – رگ های خونی به طور موقت باریک می شوند.

به طور معمول، فعالیت قلب و کبد بیشتر گرمای بدن ما را تولید می کند. اما با سرد شدن دمای مرکزی بدن، این اندام ‌ها گرمای کمتری تولید می‌کنند و در اصل باعث «خاموش شدن» محافظ گرمای بدن برای محافظت از مغز می ‌شوند. این کاهش دمای بدن می تواند فعالیت مغز، تنفس و ضربان قلب را مختل کند، سردرگمی و خستگی ایجاد شود و حتی ممکن است درک نکنیم که چه اتفاقی می افتد یا نتوانیم خود را به جایی امن برسانیم.

در کوهپیما بخوانید: حفظ سلامت قلب در کوهستان

علائم هیپوترمی

علائم هشدار دهنده فرودمایی در بزرگسالان عبارتند از:

  • لرز، که ممکن است با پیشرفت هیپوترمی متوقف شود. (در واقع لرز نشانه خوبی است که بدانیم سیستم های تنظیم حرارت بدن هنوز فعال هستند.)
  • تنفس آهسته و کم عمق
  • سردرگمی و از دست دادن حافظه
  • خواب آلودگی یا خستگی
  • گفتار نامفهوم یا زمزمه شده
  • از دست دادن هماهنگی، دست و پا زدن، سکندری گام ها
  • نبض آهسته و ضعیف
hypothermia

علائم هیپوترمی در نوزادان

علائم هیپوترمی در نوزادان عبارتند از:

  • پوست سرد و قرمز روشن 
  • انرژی کم غیرمعمول

مراحل فرودمایی (Hypotermia)

هیپوترمی خفیف

در نخستین مرحله  هبپوترمی دمای بدن به 35 تا 32 درجه سانتی گراد  می رسد و نشانه های زیر بروز می کند:

  • لرزیدن خفیف و دندان قروچه کردن
  • احساس خستگی
  • حرکات و واکنش های آهسته
  • خواب آلودگی
  • ضعیف شدن نبض
  • تند شدن تپش قلب
  • تنفس سریع
  • کم رنگ شدن پوست
  • گیجی
  • ادرار کردن بیش از حد

هیپوترمی متوسط

در فرودمایی متوسط دمای بدن بین 32 تا 27.5 درجه سانتی گراد است و علائم زیر دیده می شود:

  • سرعت تنفس و ضربان قلب کاهش می یابد
  • گفتار بیمار مخدوش است
  • شخص نمی تواند درست فکر کند
  • بیمار دچار توهم می شود
  • لرز کم می شود
  • رنگ پوست به آبی می زند
  • عضلات سفت می شود
  • ریتم تپش قلب غیر طبیعی می شود
  • فشار خون پایین می آید
  • بیمار هوشیاری اش را از دست می دهد

هیپوترمی شدید

در این مرحله دمای بدن کمتر از 27.5 درجه سانتی گراد است و:

  • بیماردیگر نمی لرزد (نشانه بدی که نشان می دهد سیستم های تنظیم حرارت بدن کار نمی کند)
  • فشار خون پایین است
  • بیمار هیچ واکنشی ندارد
  • مایع در شش ها جمع می شود
  • بیمار قادر به حرکت داوطلبانه نیست
  • مقدار ادرار کم می شود
  • قلب از تپیدن می ایستد
  • بیمار به کما می رود و… مرگ

از آنجایی که افراد به هیپوترمی واکنش متفاوتی نشان می دهند، ممکن است دمای گفته شده در بالا برای اشخاص متفاوت باشد.

مطالب سلامت در کوهستان را از دست ندهید: بیماری ارتفاع زدگی

علل هیپوترمی (فرودمایی)

هنگامی که بدن بیشتر از تولید گرما آن را از دست بدهد دچار هیپوترمی می شود. معمولا دلیل این امر نداشتن لباس گرم و خشک  کافی در سرماست.

اما محیط ‌های ملایم‌ تر و با سرمای کمتر نیز بسته به سن، توده بدن، چربی بدن، سلامت کلی و مدت زمان در سرما بودن  می ‌توانند منجر به هیپوترمی شوند. یک سالمند بیمار ممکن است با ماندن فقط یک شب در یک خانه با دمای 15 درجه بدون وسیله گرمایشی دچار هیپوترمی خفیف شود. و یا نوزادان و کودکانی که در اتاق خواب های سرد می خوابند نیز ممکن است در معرض خطر باشند.

برخی از شرایط پزشکی مانند دیابت و ناراحتی تیروئید، برخی داروها، ناراحتی های عاطفی، یا استفاده از مواد مخدر یا الکل، خطر هیپوترمی را افزایش می دهند.

بدن چگونه گرما را از دست می دهد؟

بدن گرما را به یکی از چهار شیوه زیر از دست می دهد:

تابش

این رایج ترین روش از دست دادن گرماست. گرما توسط امواج الکترومغناطیسی از بدن ما خارج می شود و به هوا می رود. این به طور طبیعی زمانی اتفاق می افتد که پوست برهنه در معرض هوا قرار گیرد. به طور معمول سر بیشترین گرما را از این راه از دست می دهد.

هدایت

می دانیم که دما مستقیما از یک جسم به جسم دیگر منتقل می شود. بدن نیز چنین عمل می کند. به عنوان مثال، با دراز کشیدن  روی یک سطح سرد، گرمای بدن ما به آن منتقل می شود.

همرفت

ما به دلیل حرکت هوای اطرافمان، گرما را از دست می دهیم. اگر چه لایه نازک هوا در نزدیکی پوست ما گرم است، اما گرما توسط باد منتقل می شود. ما ممکن است این را به عنوان «عامل سرمای باد» در نظر بگیریم. غوطه ور بودن در آبی که از دمای بدن ما سردتر است هم، چنین شرایطی را به وجود می آورد.

تبخیر

وقتی عرق می کنیم، آب از پوست ما تبخیر می شود و با خود گرمای بدن را به هوای اطراف منتقل می کند.

درمان هیپوترمی

درمان کسی که دچار هیپوترمی شده است حتما باید توسط کادر پزشکی و در مراکز درمانی انجام شود، اما گاهی دسترسی به آن ها یا زمانبر است و یا غیرممکن. در این صورت باید کمک های اولیه توسط همراهان بیمار انجام شود.

کمک-های-اولیه-هیپوترمی

کمک های اولیه هیپوترمی

(چنانچه مراقبت پزشکی فورا در دسترس نباشد)

  • لباس های خیس، کلاه، دستکش، کفش و جوراب باید از بیمار جدا شود.
  • با لباس ها و پتوهای گرم و خشک از فرد در برابر باد، رطوبت، سرما و اتلاف بیشتر گرما محافظت شود.
  • بیمار در اولین فرصت و به آرامی به یک پناهگاه گرم و خشک منتقل شود.
  • برای گرم کردن بیمار اگر چیزی در دسترس نیست از گرمای بدن خود استفاده کنیم.
  • دمای بدن بیمار را کنترل کنیم.
  • نوشیدنی گرم (مانند سوپ یا شکلات داغ) به او بنوشانیم، اما از مصرف الکل و کافئین که باعث خنک شدن سریع خون می شوند، بپرهیزیم.
  • سعی نکنیم به فرد بیهوش نوشیدنی بدهیم.
  • اگر فرد هیپوترمیک بیهوش است یا نبض و علائم تنفسی ندارد، فورا برای کمک اضطراری با اورژانس تماس بگیریم. چنانچه در این زمینه آموزش دیده ایم، اگر نبض احساس نمی شود و هیچ نشانه ای از تنفس وجود ندارد، احیای قلبی ریوی را شروع کنیم.

آیا می توان از هیپوترمی جلوگیری کرد؟

در بسیاری از موارد، می توان با انجام موارد زیر از فرودمایی پیشگیری کرد:

  • پیش از ترک خانه، پیش بینی آب و هوا را بررسی کنیم و بر اساس آن لباس مناسب پوشیده یا همراه داشته باشیم.
  • چندین لایه لباس، کلاه، دستکش و جوراب بپوشیم تا کمتر گرما از دست بدهیم.
  • الکل یا نوشیدنی های کافئین دار مصرف نکنیم.
  • ترکیب لباس های خیس و هوای سرد باعث اتلاف حرارت بیشتر می شود. پس فعالیت بدنی خود را کنترل کنیم که تا جای ممکن کمتر عرق کنیم.
  • به کودکان یک لایه بیشتر و گرمتر لباس بپوشانیم.
  • اگر بچه‌ها در هوای آزاد بازی می‌ کنند، آنها را برای گرم کردن به خانه فرابخوانیم. چنانچه شروع به لرزیدن کردند آنها را در داخل نگه داریم.
  • نوزادان را با لباس گرم بپوشانیم و مطمئن شویم که در اتاق سرد نمی خوابند.
  • حواسمان به سالمندان و همسایگانی که تنها زندگی می کنند باشد و مطمئن شویم که غذا، لباس و گرمای کافی دارند.

چه عواملی  خطر هیپوترمی در کوهنوردی را تشدید می کند؟

  • لباس مرطوب (ناشی از تعریق در حین فعالیت).
  • لباس خیس (ناشی از باران یا برف).
  • نداشتن بادگیر یا عایق ناکافی.
  • نخوردن غذا و ننوشیدن مایعات کافی پیش از صعود و در زمان کوهنوردی.
  • ثابت ماندن برای مدت طولانی (بدن در کمتر از 15 دقیقه در صورت ثابت بودن سرد می شود مگر اینکه لایه های اضافی پوشیده باشیم).
  • روحیه ضعیف، ترس، بلاتکلیفی، عدم اطمینان یا شوک.
  • جراحت یا بیماری.
  • خستگی و فرسودگی ناشی از انتخاب مسیر سخت و جاه طلبانه.
  • نداشتن سرپناه.
  • شرایط آب و هوایی نامناسب.

ایمنی در کوهستان در فصل سرما

  • هرگز تنها به کوه نرویم.
  • پیش از صعود گزارش آب و هوا را بررسی کنیم.
  • اگر زمان برنامه طولانی است، به خانواده و یا دوستان اطلاع دهیم که کجا می رویم و انتظار می رود چه زمانی بازگردیم.
  • لباس مناسب، دستکش، جوراب و کلاه اضافی را فراموش نکنیم.
  • لوازم اضطراری مانند پتوی بیواک، جعبه کمک‌های اولیه، کیت بقا و غذای خشک همراه ببریم.
  • هنگام صعود خوردن تنقلات را فراموش نکنیم.
امتیاز

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *