کوه قاف

در بسیاری از کتاب های علمی پیشینیان می توان ردپای افسانه را دید. جغرافی دانان نیز از این آسیب در امان نبوده و در آثارشان خرافه و افسانه را به عنوان دانش گیتی شناسی ثبت کرده و تفسیرها و توضیحات بسیاری درباره آن ها بیان کرده اند. کوه قاف از آن دسته موضوع های جذاب برای توصیف و تفسیر بود که به ویژه پس از سده دهم میلادی (چهارم هجری) در منابع به آن پرداخته شده است.

در معجم البلدان آمده: «…(قاف) کوهی عظیم است به گرد دنیا درآمده؛ از او تا آسمان مقدار یک قامت است ( منظور آن که فاصله چکاد کوه تا آسمان کم است)؛ بلکه در آسمان بر او مطبق است و سورۀ قاف اشارت بدوست و جِرمش از زمرد است و کبودی هوا از عکس لون اوست و ماورای آن، عوالم و خلایق فراوانند که حقیقت حالشان غیر از خدای نداند و در بعضی تفاسیر گوید که از زمرد است و در عجایب المخلوقات آمده که همه بیخ کوه ها بدو پیوسته است؛ چون حق را با قومی غضب بوده باشد و خواهد که بدیشان زلزله فرستد، فرشته ای را که بر کوه قاف موکل است امر آید که تاک و بیخ آن کوه مطلوب را بجنباند و در آن زمین زلزله افگند…اگرچه از عقل دور است…. این قدر شرح آن نوشتن را درخور بود.»

در دانشنامه مصاحب آمده: «کوه قاف، در افسانه ها و روایت های اسلامی، رشته کوهی ست که پیرامون زمین را فراگرفته است….گفته اند کناره های آسمان روی آن نهاده شده است. به روایتی می گویند این کوه نگاه دارنده زمین است طوری که اگر نبود همواره زمین لرزان بود….کسی نمی داند آنسوی کوه قاف چیست؟ برخی گفته اند آنجا جایگاه فرشتگان، و برخی دیگر گفته اند جایگاه اجنه است. گروهی نیز گفته اند آنسوی قاف سرزمین هایی از طلا و نقره و مشک است. گفته می شود کوه قاف منزل سیمرغ است. در برخی افسانه ها آمده است که ذوالقرنین به کوه قاف رفت. او پیرامون کوه، کوههای کوچکی دید. از نگهبانان (موکلان) آن پرسید که این کوه های کوچک چیست؟ آن ها گفتند: این ها رگ های زمین اند…. همه شهرها با این کوه ها پیوند دارند. هرگاه خداوند بخواهد ناحیه ای را به لرزه درآورد فرمان می دهد تا رگ های آن ناحیه به جنبش درآیند.»

در جای دیگری آمده: «…دو شهر جابُلقا و جابُلسا در دو سوی این کوه قرار دارند. این کوه دارای هفت قله است و قله‌ های آن هر کدام از یکی از انواع جواهرات ساخته شده و قوس ‌قزح یا رنگین‌ کمان در واقع بازتاب عکس این قله‌ هاست و چشمه آب حیات در تاریکیِ پشتِ کوه قاف قرار دارد.» 

میرخواند عقیده دارد که قاف نام سلسله جبالی ‌است که از میان مکه و مدینه آغاز می‌ شود و پس از گذر از شام و آسیای صغیر به نواحی جنوبی دریای خزر می ‌رسد و با گذر از طوس و نیشابور و بلخ به سراندیب و دریای محیط منتهی می‌شود.

(گرداگرد جهان بودن کوه قاف را از آن جهت گفته اند که تازیان زمین را مسطح می دانستند و این کوه را همچون دیواری بر دور آن می پنداشتند.)