تاریخچه کوهنوردی

تاریخچه کوهنوردی شاید به اندازه عمر انسان بر روی کره زمین باشد. همان زمان که انسان برای به دست آوردن غذا در پی جانوران می‌‌رفت و یا برای پیداکردن سرپناهی که از باران و برف در امان بماند غارها را خانه خود کرده‌‌بود، نخستین کوهنوردی‌‌هایش را آغاز کرد. در اسطوره ها نیز کوه جایگاه والایی دارد. یکی از شناخته شده‌‌ترین‌‌ها برای فارسی‌‌زبانان داستان آرش کمان‌‌گیر است: آرش از بالای کوه “آیریوخشئوثه” تیری پرتاب کرد و محل به زمین نشستن تیر مرز دو کشور ایران و توران شد.

نخستین صعودها ثبت‌‌شده در تاریخ، سفرهای نظامی، مذهبی، هواشناسی و یا اکتشافی بودند. هرودوت در کتابش آورده است: ارتش ایران برای دور زدن اسپارت‌‌ها از کوه‌‌های مشرف به تنگه ترموپیل بالارفت. پیامبران از کوه‌‌ها بالا می‌‌رفتند تا دستورات جدید بیاورند و یا دوره چله‌‌نشینی خود را بگذرانند و جادوگران قبیله‌‌ها ارواح را در کوه‌‌ها می‌‌جستند. در نتیجه می‌‌توان گفت در طول تاریخ، صعود به کوه‌‌ها جنبه کاربردی در زندگی انسان داشته است.

آغاز کوهنوردی نوین

تاریخچه کوهنوردی امروزی را باید با نام هوراس بندیکت دو سوسور، فیزیکدان اهل ژنو آغاز کرد. او در سال 1760 در سفری به شهر شامونی فرانسه با دیدن قله مون‌‌بلان چنان مجذوب آن شد که جایزه‌‌ای برای اولین صعود موفق به آن درنظر گرفت. در سال 1786 تلاش سوسور به ثمر نشست و میشل گابریل پاکارد، پزشک محلی و باربر او ژاک بالمات توانستند به مون‌‌بلان صعود کنند. خود دو سوسور نیز یک سال پس از آن‌‌ها موفق به این کار شد. ماری پارادی از اهالی شامونی نخستین زنی است که در سال 1808 توانست به قله‌ مون بلان صعود کند.

سال‌‌های میانی سده هجده تا پایان سده نوزده را می توان عصر طلایی کوهنوردی دانست که طی آن این ورزش توسعه یافت. در آن سال‌‌ها کوهنوردان از عصا، طناب‌‌های ساخته شده از الیاف طبیعی و گیره‌‌های چوبی برای حمایت استفاده می‌‌کردند.

تاریخچه کوهنوردی گواهی است بر اینکه این ورزش از همان سال‌‌های آغازین نه تنها محدودیت‌‌های استقامت و توانایی انسان را جابجا کرد، بلکه به اکتشاف مکان‌‌های جغرافیایی جدیدی نیز انجامید. کوهنوردان همچنین با نقشه‌‌برداری از مناطق ناشناخته و بررسی یخچال‌‌های طبیعی کمک بزرگی به زمین‌‌شناسی کردند.

نقاط عطف در تاریخچه کوهنوردی

نخستین صعود ثبت‌‌شده به قله‌‌مون بلان در سال 1786.
تاسیس باشگاه آلپاین (نخستین باشگاه کوهنوردی) در سال 1854 در بریتانیا.
صعود ادموند هیلاری و تنزینگ نورگی به قله اورست در سال 1953.

در نیمه سده نوزدهم، گروهی از کوهنوردان بریتانیایی به همراه راهنماهای سوئیسی، ایتالیایی یا فرانسوی، صعودهای متعددی به قله‌‌های بلند سوئیس انجام دادند. نخستین صعود به قله ماترهورن در سال 1865 توسط تیمی به رهبری ادوارد وامپر، نقطه‌‌عطفی در رشد کوهنوردی به عنوان یک ورزش بود. در همین صعود هنگام برگشت با سقوط میشل کروز، سه تن دیگر نیز که با طناب به او وصل بودند سقوط می‌‌کنند. هر چهار نفر جانشان را از دست دادند.

در میانه سده نوزدهم، سوئیسی‌‌ها گروهی از راهنمایان کوهستان را تربیت کردند که نقش مهمی در ترویج کوهنوردی به عنوان یک ورزش داشتند. این راهنمایان با هدایت کوهنوردان به قله‌‌های مختلف در سراسر اروپای مرکزی، به ارتقای این فعالیت ورزشی کمک شایانی کردند.

با صعود به قله‌‌‌های بلند آلپ در پایان سده نوزدهم، کوهنوردان به دنبال چالش‌‌های جدیدی در دیگر نقاط جهان برآمدند. آنها توجه خود را به کوه‌های آند در آمریکای جنوبی، کوه‌های راکی در آمریکای شمالی، قله‌‌های قفقاز، آفریقا و در نهایت پهنه وسیع هیمالیا معطوف کردند.

نخستین صعودهای مهم در تاریخ کوهنوردی

برخی از نخستین صعودها در تاریخ کوهنوردی را می‌‌توان چنین برشمرد:

آکونکاگوا (6959 متر) بلندترین قله آند، در سال 1897
گراندتتون (4197 متر) در کوه‌های راکی در سال 1898
سنت‌‌الیاس (5489 متر) در مرز آلاسکا و قلمرو یوکان کانادا در سال 1897
قله مارگریتا (5119 متر) در رشته‌کوه روونزوریدر شرق آفریقا در سال 1906
قله دنالی (6190 متر) آلاسکا در سال 1913

با صعود به بلندترین کوه‌‌ها در جهان، راه برای صعود به اورست، بلندترین قله جهان، هموارتر می‌‌شد. بااین‌‌حال، انجام این کار تا اواسط سده بیستم به طول انجامید.

در پایان سده نوزدهم و آغاز سده بیستم اتریشی‌‌ها، چینی‌‌ها، انگلیسی‌‌ها، فرانسوی‌ها، آلمانی‌ها، هندی‌‌ها، ایتالیایی‌‌ها، ژاپنی‌ها و روس‌‌ها توجه خود را به پهناورترین منطقه کوهستانی کره‌‌زمین معطوف کردند، هیمالیا و رشته‌ کوه های‌‌ اطرافش. پس از جنگ جهانی اول، بریتانیایی‌ها اورست را هدف ویژه خود قرار دادند. در همین زمان، کوهنوردان کشورهای دیگر در حال صعودهای موفقیت‌آمیز به دیگر قله‌‌های هیمالیا بودند.

شاخص ترین صعودهای تاریخ

قله استالین (7495 متر) در سال 1933 توسط یک تیم شوروی ( امروز با نام قله اسماعیل سامانی شناخته می‌‌شود).
سین یولچو (6888 متر) در سال 1936 توسط یک گروه آلمانی.
ناندا دوی (7817 متر) در سال 1936 توسط انگلیسی‌ها.

صعودهای دهه 1950

آناپورنا (8091 متر) در ژوئن 1950 توسط فرانسوی‌‌ها.
نانگاپاربات (8126 متر) در سال 1953 توسط آلمانی‌‌ها و اتریشی‌ها.
کانچن جونگا (8586 متر) در می 1955 توسط بریتانیایی‌‌ها.
Lhotse (8516 متر)در سال 1956 توسط سوئیسی‌‌ها.
K2 (8611 متر) دومین کوه بلند جهان، در ژوئیه 1954 توسط دو کوهنورد ایتالیایی.
اورست (8850 متر) در 29 مه 1953 توسط ادموند هیلاری، کوهنورد نیوزیلندی و تنزینگ نورگی، راهنمای تبتی.

دیگر اولین ها در تاریخچه ورزش کوهنوردی

چو اویو (8201 متر) در اکتبر 1954 توسط یک گروه اتریشی.
ماکالو (8463 متر) در می 1955 توسط یک گروه فرانسوی.

پس از صعود به قله‌‌های بلند و آشنایی با آن‌‌ها کوهنوردان به تجربه‌‌های جدید روی آوردند، برخی از آن‌‌ها عبارتند از:

تمرکز بر روی مسیرهای دشوارتر: تأکید بر جستجو و شناسایی مسیرهای دشوارتر قله‌‌ها.
صعودهای فنی: صعود به دیواره‌‌های صخره‌ای عمودی یا غیرممکن با استفاده از ابزار و تکنیک‌های پیشرفته سنگ‌‌نوردی.
سبک آلپاین: صعود به بلندترین قله‌‌ها با کمترین تجهیزات و لوازم و بدون تکیه بر باربرها و دیگر حمایت‌‌ها.
صعود بدون اکسیژن اضافی: صعود بدون کپسول اکسیژن به نقاطی که فشار هوا بسیار کم است.

امروزه کوهنوردی به رشته های مختلفی همچون: آلپاین، یخ‌‌نوردی، سنگ‌‌نوردی، اکسپدیشن و… دسته‌‌بندی می‌‌شود. از سوی دیگر شاخه‌‌هایی از این ورزش رقابتی شده است. سنگ‌‌نوردی سرعتی، بولدرینگ، اسکای رانینگ و….از دسته‌‌های رقابتی هستند.

در آغاز سده بیستم یخ‌‌نوردی به‌‌عنوان رشته ورزشی مستقل محبوبیت پیدا کرد و نخستین مسابقه آن در سال 1912 در یخچال برنوا در کورمایر ایتالیا برگزار شد.

گسترش کوهنوردی در جهان

در دهه‌‌های 1960 و 1970 فرهنگ کوهنوردی در خارج از اروپا گسترش یافت. کوهنوردان برخی از کشورها مانند کانادا سبک‌های ویژه خود را در این زمینه ابداع کردند. این دوره همچنین با پیشرفت‌های سریع تکنولوژی همراه بود و کوهنوردان امکان استفاده از ابزارهای جدید و تکنیک‌‌های پیچیده‌تر را به دست آوردند.

در دهه 1980، کوهنوردی به طور فزاینده‌ای همه‌‌گیر شد و تعداد کوهنوردان غیر حرفه‌‌ای به‌‌طور قابل توجهی افزایش یافت.

کوهنوردی، یک فعالیت گروهی

کوهنوردی، ورزشی گروهی است که در آن اعضای گروه از ترکیب توانایی‌‌ها و تدبیر خود برای یاری رساندن به یکدیگر در جهت رسیدن به اهداف مشترک استفاده می‌کنند. پس از تأسیس باشگاه آلپاین بریتانیا در سال 1857، سایر کشورهای اروپایی نیز به سرعت از این الگو پیروی کردند. امروزه باشگاه‌های کوهنوردی متعددی در سراسر جهان وجود دارند که از اکسپدیشن‌ها حمایت می‌کنند، نشریه‌‌های گوناگون منتشر می‌کنند و از کوهنوردان در کشور خود پشتیبانی می‌کنند.

کوهنوردی در دنیای امروز

امروزه، کوهنوردی بیش از پیش فراگیر شده است. به طوری که برخی به دلیل ازدحام صعودکنندگان، قله اورست را به یک بزرگراه تشبیه می‌کنند!

نوآوری‌های تکنیکی و فناورانه در زمینه تجهیزات کوهنوردی، مانند طناب‌‌ها، پیچ‌ها، کرامپون‌‌های پیشرفته، امکان صعود به زمین‌‌های چالش ‌برانگیزتر مانند صخره ‌های شیب‌‌دار، آبشارهای یخ‌زده و یخ‌‌رفت (Moraine) را فراهم کرده است.

بسیاری از قله‌‌های مشهور جهان مجهز به پناهگاه و جان پناه شده‌‌اند و کوهنوردان می‌توانند در کمپ‌های پایه مستقر شده و برای صعود نهایی آماده شوند. از سوی دیگر تکنیک‌های جستجو و نجات نیز پیشرفت‌‌های خوبی داشته است. همچنین استفاده از کابل‌های فولادی به عنوان کمک در مسیرهای شیب‌دار، در مسیرهای رفت و آمد گردشگران کوهستانی رواج یافته است.

چالش های جدید برای کوهنوردان

برای حفظ هیجان صعود به قله‌‌ها، کوهنوردان حرفه‌ ای به دنبال چالش‌های جدیدی مانند صعودهای زمستانی، صعود به همه بلندترین کوه‌ها، صعودهای انفرادی، صعودهای آلپاین و صعودهایی هستند که با فرود با اسکی همراه است.

در زمینه لباس، دورشدن از پنبه و رفتن به سمت پارچه‌‌های تنفس‌پذیرتر، راحتی را به‌‌طور قابل توجهی افزایش داده و گذراندن شب‌ در خارج از خانه را درآب‌‌وهواهای مختلف برای کوهنوردان آسان‌تر کرده است.

کوهنوردان مشهور و دستاوردهایشان

سر ادموند هیلاری (2008-1919): کوهنورد نیوزیلندی که به همراه تنزینگ نورگی در سال 1953 برای نخستین بار به قله اورست صعود کرد.
جونکو تابی (2016-1939): کوهنورد ژاپنی که اولین زن صعودکننده به اورست در سال 1975 و هفت قله بلند جهان بود.
راینهولد مسنر (متولد 1944): کوهنورد ایتالیایی که نخستین صعودکننده به همه 14 قله 8000 متری جهان است.
آرلین بلوم (متولد 1945): کوهنورد آمریکایی که در سال 1978 نخستین صعود تمام زنانه آناپورنا را رهبری کرد و از مدافعان برجسته حضور زنان در کوهنوردی است.
موریس هرتزوگ (2012-1919): کوهنورد فرانسوی که رهبری اکسپدیشن موفق آناپورنا فرانسه در سال 1950 را بر عهده داشت و نخستین صعودکننده به یک قله 8000 متری بود.
گره ‌لینده کالتنبرونر (متولد 1970): کوهنورد اتریشی و نخستین زنی که بدون استفاده از اکسیژن اضافی به همه 14 قله 8000 متری جهان صعود کرد.
کریس بونینگتون (متولد 1934): کوهنورد بریتانیایی که رهبری نخستین صعود موفق از جبهه جنوبی آناپورنا در سال 1970 را بر عهده داشت.
نیرمال پورجا (متولد 1983): کوهنورد نپالی و عضو سابق نیروهای ویژه بریتانیا که در سال 2019 رکورد جهانی سریع‌ترین صعود (کمتر از 7 ماه) به 14 قله 8000 متری جهان را ثبت‌‌ کرد.

این کوهنوردان مشهور، چه زن و چه مرد، با دستاوردهای خود در کوهنوردی، مرزهای توانایی‌های انسانی را جابجا کرده و الهام‌ بخش بسیاری برای صعود به بلندترین قله‌‌های جهان بوده‌اند.

با تأمل در تاریخ کوهنوردی، شجاعت، استقامت و دوستی، به عنوان ویژگی‌‌های بارز این فعالیت به وضوح دیده می‌شود. کوهنوردی گواهی بر روح تسلیم‌ناپذیر انسان و میل سیری‌ناپذیر او برای کشف ارتفاعات جدید، هم به معنای واقعی و هم به صورت استعاری است.

بنابراین، چه آرزوی صعود به مرتفع‌‌ترین قله‌‌های جهان را داشته‌‌باشیم و چه صرفا از شجاعت و دستاوردهای کسانی که این کار را انجام می‌دهند قدردانی کنیم، تاریخ کوهنوردی به عنوان شاهدی بر تلاش انسان برای ماجراجویی، اکتشاف و تلاش بی‌‌وقفه برای رسیدن به قله‌های جدید، باقی خواهدماند.

مهم‌‌ترین رویدادهای کوهنوردی

1786: ژاک بالمات و میشل گابریل پاکارد با موفقیت به مون‌‌بلان، بلندترین قله آلپ، صعود کردند و نخستین صعود به یک کوه بزرگ را ثبت کردند.
1854: باشگاه آلپاین، اولین باشگاه کوهنوردی جهان، در لندن (انگلستان) تأسیس شد و پایه و اساس کوهنوردی سازمان‌‌یافته را پی‌ریزی کرد.
1865: ادوارد وامپر اولین صعود موفقیت ‌آمیز ماترهورن، قله‌ای چالش‌برانگیز در آلپ سوئیس را رهبری کرد. این سفر با مرگ غم ‌انگیز چهار کوهنورد در هنگام فرود به پایان رسید.
1897: آنی اسمیت پک با صعود به قله ماترهورن، اولین زنی شد که به این قله ‌رسید و هنجارهای اجتماعی را به چالش کشید و راه را برای زنان در کوهنوردی هموار کرد.
1953: سر ادموند هیلاری و تنزینگ نورگی به قله اورست، بلندترین قله جهان، صعود کردند. این دستاورد تاریخی توجه جهانیان را به خود جلب کرد و نقطه‌‌عطف مهمی در تاریخ کوهنوردی شد.
1954: کوهنوردان ایتالیایی آشیل کامپاگنونی و لینو لاچدلی با موفقیت به K2، دومین قله بلند جهان صعود کردند. این دستاورد، شهرت K2 را به عنوان یکی از چالش‌‌برانگیزترین کوه‌ها برای صعود تقویت کرد.
1960: چالش “هفت قله” توسط ریچارد باس پیشنهاد شد و کوهنوردان را به صعود به بلندترین قله‌های همه قاره‌‌ها تشویق کرد. این ایده، موج جدیدی از اهداف و آرزوها را در کوهنوردی به وجود آورد.
1975: جونکو تابی با صعود به اورست، نخستین زنی شد که به این قله ‌رسید و موانع جنسیتی را شکست و الهام ‌بخش کوهنوردان زن نسل‌‌های آینده شد.
1980: راینهولد مسنر و پیتر هابلر با تبدیل شدن به اولین کوهنوردانی که بدون اکسیژن اضافی به قله اورست صعود کردند، محدودیت‌های موفقیت انسان در کوهنوردی در ارتفاعات را جابجا کردند.
2004: آرلین بلوم نخستین صعود زنان آمریکایی به آناپورنا، یکی از مرگبارترین و چالش‌برانگیزترین قله‌های جهان را رهبری کرد و توانایی‌ها و عزم زنان در کوهنوردی را به نمایش گذاشت.
2021: نیرمال پورجا با تکمیل صعود تمام 14 قله 8000 متری جهان در مدت کمی بیشتر از شش ماه، یک رکورد جهانی را به نام خود ثبت کرد و شاهکاری را رقم زد که پیشتر غیرممکن تلقی می‌شد.