چالش های پیش روی کوهنوردان، زیبایی های کوهستان، ایستادن بر چکاد قله ها و بسیاری جذابیت های دیگر باعث شده کوهنوردی از همان دهه های آغازین پیدایش سینما مورد توجه فیلمسازان قرار بگیرد. در این جا به مرور شماری از بهترین فیلم های کوهنوردی که در پیشرفت سینمای ورزشی نقش مهمی داشته اند می پردازیم.
تاریخچه کوهنوردی در سینما
دهه های آغازین سینمای کوهنوردی
آرنولد فانک (Arnold Fanck) فیلمساز آلمانی یکی از پیشگامان سینمای کوهستان شناخته می‌شود. او در دهه های 1920 و 1930 چند فیلم با موضوع کوه و کوهنوردی ساخت. در فیلم های او کوهنوردی و طبیعت بکر آلپ به شیوه ای حماسی و پرشور به تصویر کشیده شده است.
یکی از معروف‌ترین آثار فانک «یک گام بزرگ (The Great Leap) (۱۹۲۷)» نام دارد. فیلم داستان یک دختر چوپان جوان آلپی به نام «گیتا» است که به صخره نوردی علاقه زیادی دارد و از این طریق خواستگارانش را به چالش می‌کشد.
کوهنوردی در سینمای پایان قرن بیستم
در سال های بعد توجه به کوهنوردی و کوهستان همچنان در سینما مشاهده می شود اما، دهه های 1980 و 1990 را باید سرآغاز توجه جدی تر سینما به کوه و کوهنوردی دانست. در این سال ها فیلم های زیادی با این مضمون ساخته شد.
شاید فیلم «درخشش تاریک کوه ها (The Dark Glow of the Mountains) (1985)» ساخته ورنر هرتسوگ، هم وطن فانک از نخستین مستندهای قابل توجه درباره کوهنوردی باشد. این فیلم درباره سفری است که «رینهولد مسنر و هانس کامرلندر» برای صعود به قله‌های گاشربروم 1 و 2، بدون بازگشت به کمپ اصلی انجام دادند. «درخشش تاریک کوه ها» بیش از آنکه به نمایش خود صعود یا ارائه شیوه های کوهنوردی توجه داشته باشد، به دنبال آشکار کردن انگیزه های درونی کوهنوردان است. هرتسوگ همچنین در سال 1991 فیلم «فریاد سنگ(Cerro Torre: Schrei aus Stein)» را با موضوع شرط بندی دو کوهنورد برای صعود به قله «سرو توره (Cerro Torre)» در مرز آرژانتین و شیلی ساخت .
«K2» در سال 1991و «صخره نورد» در سال 1993 شاخص ترین فیلم های مهیج هالیوود در دهه نود هستند.
اما از آغاز سده جدید فیلم سازان و حتی بعضی از کوهنوردان که با فیلمسازی آشنا بودند به ساخت فیلم های مستند کوهنوردی روی آورده و برخی از بهترین فیلم های ورزشی را ساختند.
کوهنوردی در سینمای قرن بیست و یک
از نقاط عطف این سبک فیلمسازی، فیلم «Free Solo (2018)» است که به بعدترآن اشاره خواهد شد. امروزه هر علاقه مند به کوهستان و کوهنوردی بدون تردید باید فیلم های شاخص این ژانر را ببیند تا علاوه بر آشنایی با سبک ها و شیوه های کوهنوردی ( در معنای عام و نیز شاخه های چندگانه آن) در تجربه دیگران شریک شود و البته از دیدن یک فیلم خوب لذت ببرد.
فهرست بهترین فیلم های کوهنوردی
در زیر با برخی از بهترین فیلم های کوهنوردی آشنا می شویم.
1. ماموریت ایگر (The Eiger Sanction ) (1975)
«ماموریت ایگر» یک فیلم اکشن و مهیج به کارگردانی کلینت ایستوود است که در سال 1975 اکران شد. این فیلم داستان جاناتان هملوک، یک استاد دانشگاه و قاتل حرفه ای بازنشسته را روایت می کند که برای انجام یک ماموریت خطرناک مجبور می شود به دنیای گذشته خود بازگردد. جاناتان هملوک، که اکنون زندگی آرامی را به عنوان یک استاد دانشگاه سپری می‌کند، توسط یک سازمان مخفی مامور می شود تا سه نفر را به قتل برساند. برای انجام این ماموریت، او باید به کوه های آلپ سفر کند و در صعودی مرگبار به قله ایگر شرکت کند. در طول این صعود، او با خطرهای طبیعی و انسانی روبرو می شود و باید از مهارت های خود به عنوان یک کوهنورد و قاتل استفاده کند تا زنده بماند و ماموریت خود را به پایان برساند.
2. استادان سنگ 1 (Masters of Ston 1)(1991)
«اریک پرلمان» در دو دهه و از سال 1991 شش فیلم درباره سنگ نوردی با عنوان «استادان سنگ» ساخت. «استادان سنگ ۱» مستندی کلاسیک در دنیای سنگ نوردی است. این فیلم، که اولین قسمت از سری مستندهای «استادان سنگ» است، ما را به دنیای هیجان انگیز و چالش برانگیز سنگ نوردی در مناطق بکر و صخره ای مانند «شهر صخره‌ها» و «دره فورک کانیون» می برد.
«استادان سنگ» پر از چهره های شناخته شده و افسانه ای دنیای سنگ نوردی است. افرادی مانند «ران کاک، تونی یانیرو، دن آسمن، جان باچار، تاد اسکینر و بون اسپید» که با مهارت و جسارت خود مرزهای این ورزش را جا به جا کردند.
3. صخره نورد (Cliffhanger) (1993)
این فیلم هالیوودی داستان یک کوهنورد ماهر را روایت می کند که پس از یک حادثه تلخ که منجر به مرگ دوستش می شود، از کوهنوردی فاصله می‌گیرد. او به دل کوهستان پناه می برد تا از دنیا دور باشد، اما آرامش او با ورود یک گروه خلافکار به هم می خورد. این گروه به دنبال پیدا کردن میلیون ها دلار پول نقد هستند که در سقوط یک هواپیما درکوهستان پراکنده شده است. کوهنورد بازنشسته مجبور می شود از مهارت های کوهنوردی خود برای نجات جان خود و دیگران استفاده کند. او در این راه با چالش های مختلفی روبرو می شود و باید از تله های مرگبار و تعقیب و گریزهای نفس گیر جان سالم به در ببرد.
4. Hard Grit (1998)
مستندی بریتانیایی محصول سال 1998 درباره دنیای هیجان انگیز سنگ نوردی است. این فیلم ما را به دل صخره های شمال انگلستان می برد و با دنیای سنگ نوردی سنتی، انفرادی آزاد و بولدرینگ آشنا می کند. همچنین نشان می دهد که بسیاری از بهترین و مهم ترین سنگ نوردان بریتانیایی، از «جری موفات و بن مون تا لئو هولدیگ و جانی داوز»، چگونه با ترس کنار آمده اند و خطرپذیری را به جان خریده اند.
5. Rampage (1999)
زمانی بیشتر کوهنوردان، بولدرینگ را جدی نمی‌گرفتند و آن را «تمرین کوهنوردی» می دانستند. فیلم هایی مانند Rampage این ذهنیت را دگرگون کردند و طیف وسیع تر و جوان تری از مخاطبان را با این ورزش آشنا کردند . این فیلم داستان «کریس شارما» (که در آن زمان 18 ساله بود و اکنون یکی از بهترین سنگ نوردان تاریخ محسوب می شود) و دوستش «اوب کارین» است که در سفری جاده ای، به غرب آمریکا می روند. شارما راه خود را به سمت ده ها مسیر صخره ای صعود باز می کند که امروزه مشکلات نمادین سنگ نوردی هستند و در این مسیر نشان می دهد که چرا بولدرینگ ماندگار خواهد بود.
6. لمس خلا (Touching the Void) (2003)
این فیلم بر اساس داستان واقعی صعود ناموفق «جو سیمپسون و سیمون یتس» به قله «سیولا گراند (Siula Grande)» در رشته کوه های آند پرو در سال ۱۹۸۵ ساخته شده است.
فیلم روایتگر تلاش دو کوهنورد برای صعود از یک مسیر دشوار و دست نخورده است. پس از رسیدن به قله، در مسیر بازگشت اتفاقی غیرمنتظره رخ می دهد که زندگی هر دو کوهنورد را به خطر می اندازد. سیمپسون در یک حادثه وحشتناک از طناب جدا شده، سقوط می‌کند. یتس برای نجات جان دوستش تلاش می کند، اما در شرایط بسیار دشوار قرار می‌گیرد و…
7. پیشرفت (Progression) (2009)
این فیلم درباره گروهی از سنگ نوردان جوان و با استعداد است که با محدودیت هایشان مبارزه می کنند. در فیلم تصاویر خیره کننده ای از صخره نوردی در مکان های مختلف در سراسر جهان را می بینیم. در طول فیلم، بینندگان شاهد تلاش های خستگی ناپذیر سنگ نوردان برای صعود از مسیرهای دشوار و غلبه بر ترس های خود هستند.
8. رخ شمالی (North Face) (2010)
در سده گذشته صعود به دیواره شمالی ایگر در آلپ سوئیس یکی از مشکل ترین صعودهای کوهنوردی بود. این قله پس از تلاش های مختلف که منجر به مرگ کوهنوردان بسیاری شد، شهرت ترسناکی به دست آورد. فیلم «رخ شمالی» یکی از این فجایع وحشتناک صعود از دیواره ایگر را نشان می دهد، فاجعه سال 1936 که در آن «آندریاس هینترستویسر، تونی کورز، ویلی آنگرر و ادی راینر» جان باختند.
9. Reel Rock 7 (2012)
یکی از قسمت های محبوب مجموعه فیلم های مستند سنگ نوردی Reel Rock است که هر ساله با روایت داستان های حماسی و چالش برانگیز سنگ نوردان حرفه ای، طرفداران این ورزش را به وجد می آورد.
10. Valley Uprising (2014)
یک مستند هیجان انگیز و پرانرژی که به تاریخچه سنگ نوردی در دره یوسیمیتی، یکی از مشهورترین مناطق سنگ نوردی جهان، می پردازد. این فیلم که در سال 2014 منتشر شد، با ترکیب تصاویر آرشیوی، مصاحبه با سنگ نوردان افسانه ای و صحنه های مدرن سنگ نوردی، یک روایت جذاب از تکامل این ورزش را ارائه می دهد.
11. شرپا (Sherpa) (2015)
کوه اورست صحنه دو فیلم بود که در سال 2015 منتشر شدند. فیلم «اورست(Everest)» که نمایشی از تراژدی سال 1996 بود و «شرپا» که تصویر بهتری از تنش ها و خطرات موجود در کوهستان ارائه می دهد.
پس از درگیری در اورست در سال 2013 که در پی برخورد ناخوشایند بین گروهی شرپا و کوهنورد اروپایی «اولی استک» رخ داد، جنیفر پیدم در سال 2014 با ایده ساخت مستندی درباره باربران بومی به اورست رفت. او فیلم مستند «شرپا» را در بهمن یخی کوه اورست ساخت.
در این فیلم همچنین از تصاویر آرشیوی «تنزینگ نورگای و ادموند هیلاری» و مصاحبه با فرزندان نورگای نیز استفاده شده است.
فیلم بر روی زندگی «فوربه تاشی» شرپایی که ۲۱ بار به قله اورست صعود کرده و تیم اکسپدیشن نیوزلندی تمرکز می‌کند و برخی از رسوم شرپاها و رابطه معنوی آن ها با کوه و همچنین کار سخت و خطرهایی که برای بردن تجهیزات و وسایل کوهنوردان خارجی به بالای کوه پیش رو دارند را بررسی می‌کند.
12. Meru (2015)
مرو یکی از چالش برانگیزترین قله های جهان به شمار می رود که صعود به آن برای کوهنوردان حرفه‌ای نیز بسیار دشوار است. این فیلم مستند، داستان تلاش سه کوهنورد حرفه ای را روایت می کند که برای صعود به قله مرتفع و صخره ای مرو در هیمالیا تلاش می کنند.
سه کوهنورد با تجربه، «کنراد آنکر، جیمی چین و رنان اوزتورک»، با هدف صعود از یک مسیر بکر و خطرناک به نام «دیواره شمشیر» عازم هیمالیا می شوند. این مسیر پیش از این هیچ گاه صعود نشده بود و رفتن از آن نیازمند مهارت های فنی بسیار بالا و آمادگی جسمانی فوق العاده بود. در این راه چالش ها و اتفاق هایی رخ می دهد که فیلم را بسیار دیدنی کرده است.
13. دیواره سپیده دم (The Dawn Wall) (2017)
فیلم داستان تلاش دو کوهنورد حرفه‌ای برای صعود یکی از سخت ترین مسیرهای سنگ نوردی جهان را روایت می‌کند.
این فیلم که در سال ۲۰۱۷ نمایش داده شد، ماجراجویی نفس‌گیر «تامی کالدول و کوین جورجسن» را در صعود به دیواره ال کاپیتان در پارک ملی یوسمیتی نشان می دهد.
ال کاپیتان، با ارتفاع بیش از ۹۰۰ متر، یکی از نمادین ترین صخره های گرانیتی جهان است.
«دیواره سپیده دم» نام مسیری است در این صخره که به دلیل شیب تند، صاف بودن سطح و نبود نقاط اتکا، یکی از چالش برانگیزترین مسیرهای سنگ نوردی در جهان محسوب می شود.
19. Free Solo (2018)
مستند برنده جایزه اسکار در سال ۲۰۱۸. این فیلم داستان واقعی و باور نکردنی «الکس هانولد»، سنگ نورد و پیشگام سبک صعود آزاد، را روایت می‌کند.
الکس هانولد در این مستند به دنبال تحقق بزرگ ترین رویای خود، صعود انفرادی و بدون طناب از دیواره ال کاپیتان در پارک ملی یوسمیتی است.
فیلم، ما را در سفری نفس‌گیر با الکس همراه می‌کند و مراحل آماده سازی او برای این صعود خطرناک را نشان می دهد، از تمرینات سخت و فشرده گرفته تا بررسی های روانشناسی و مصاحبه با دوستان و خانواده اش، همه چیز برای ما آشکار می شود. در نهایت، لحظه موعود فرا می رسد و الکس با اعتماد به نفس اما با احساسی عمیق از ترس، به سمت قله حرکت می‌کند.
20. The Alpinist (2021)
این فیلم مستند داستان زندگی و ماجراهای «مارک آندره لکلرک»، کوهنورد جوان و با استعداد کانادایی را روایت می‌کند. این فیلم که توسط «پیتر مورتیمر و نیک روزن» کارگردانی شده، به بررسی سبک صعود آزاد و تنها، در کوهستان های دورافتاده می پردازد و نشان می دهد که چگونه لکلرک با جسارت و استعداد بی نظیر خود، مرزهای کوهنوردی را جا به جا کرد.
21. از هم گسیخته (Torn) (2021)
این فیلم یک مستند تاثیرگذار و شخصی درباره زندگی و مرگ «الکس لو» است که توسط پسرش «مکس» ساخته شده است. از هم گسیخته، به دنبال پاسخ به این سوال است که چرا «الکس لو» به عنوان یک کوهنورد حرفه ای و پدر خانواده، زندگی خود را وقف صعودهای پرخطر می‌کرد. فیلم با ترکیب تصاویر آرشیوی از الکس در حین صعود و مصاحبه با خانواده و دوستانش، تصویری جامع از زندگی شخصی و حرفه ای این کوهنورد ارائه می دهد. یکی از موضوعات اصلی فیلم، جستجوی الکس برای به دست آوردن معنا و هدف در زندگی از طریق کوهنوردی است.
22. 14 قله: هیچ چیز ناممکن نیست (Nothing Is Impossible :14 Peaks) (2021)
این فیلم درباره یکی از چشمگیرترین دستاوردهای کوهنوردی سده است: صعود «نیرمال پورجا» به تمام 14 قله 8000 متری جهان در هفت ماه (رکورد پیش از او هفت سال بود). پورجا با شخصیت کاریزماتیک، اعتماد به نفس بالا (گاهی حتی مغرور) و سرسختی اش، تصمیم می گیرد کار بزرگی را انجام دهد. این مستند که به زیبایی فیلمبرداری شده، برخی از بهترین تصاویر هیمالیا را نشان می دهد.
تضاد بین انسانیت و جاه طلبی پورجا و ماجرای مرگ مادر بیمارش روایت و سطح فیلم را ارتقا داده است.
