در دهه های گذشته، دستگاه های GPS و گوشی های هوشمند به نوعی نعمت برای کوهنوردی تبدیل شده اند. به لطف برنامه های مسیریاب اکنون می توانیم موقعیت خود را در هرجایی که هستیم بررسی کرده و مطمئن شویم که گم نشده ایم. همچنین به لطف اینترنت، می توانیم از تجربه کوهنوردانی که پیش از ما مسیر را پیموده اند استفاده کنیم. خلاصه آن که جهت یابی در کوهنوردی و طبیعت به لطف ابزار جدید بسیار ساده شده است.
تمام این پیشرفت ها بدون شک بسیار مفید هستند. اما این دستگاه ها محدودیت هایی نیز دارند. به دلایل مختلف ممکن است باتری شان خالی شود و یا به منطقه ای برویم که اینترنت سیگنال نداشته باشد. همچنین بارها پیش آمده که بر اثر تداخل امواج دستگاه های GPS مسیر را اشتباه نشان داده اند. در بدترین حالت هم می توان تصور کرد دستگاه خراب شود!
هنگام برنامه ریزی برای صعود بهتر است به چنین شرایطی نیز بیاندیشیم و در کنار تجهیزاتی که با خود می بریم یک نقشه و قطب نما نیز همراه داشته باشیم. مهم تر از همه اینها، جهت یابی با عناصر طبیعت و کار با نقشه و قطب نما را به عنوان ابزاری بسیار کارامد و قابل اطمینان بیاموزیم.
جهت یابی بدون نقشه، قطب نما یا GPS
ممکن است در پرسه هایمان در کوهستان و طبیعت گم شویم و هیچ وسیله ای برای راهنمایی یا کسی برای پرسیدن مسیر نداشته باشیم. در چنین شرایطی باید به روش هایی که نیاکانمان استفاده می‌کردند متوسل شویم.
ترفندهایی که از گذشته های دور برای جهت یابی بدون ابزار برایمان به یادگار مانده اند عبارتند از:
- جهت یابی با ستارگان
- جهت یابی با خورشید
- جهت یابی با سایه ها
- جهت یابی با ماه
- جهت یابی با گیاهان
جهت و سمت
پیش از آشنایی با ترفندهای جهت یابی باید با دو مفهوم اساسی آشنا شویم: جهت و سمت.
تعریف جهت
موقعیت جغرافیایی هر چیزی ( مکان، شئ و…) نسبت به یک نقطه یا چیز دیگر را جهت می گویند.
جهت ها عبارتند از:
جهت های اصلي: از شمال – جنوب – شرق و غرب.
جهت های فرعي: شمال غربی – شمال شرقی – جنوب شرقی – جنوب غربی.
باید بدانیم که جهت ها نسبت به وضعیت فرد تغییر نمی کنند و ثابت هستند.
تعریف سمت
وضعیت قرار گرفتن دو چیز را نسبت به هم سمت می گویند.
- سمت های اصلي: جلوـ عقب – راست و چپ .
- سمت های فرعي: راست جلو – چپ جلو – راست عقب و چپ عقب.
سمت ها با جا به جایی یکی از شاخص ها تغییر می کند.
پیدا کردن جهت به عنوان مبنای ثابت به ویژه در طبیعت بسیار مهم است. پس از آن است که سمت ها ارزش می یابند. برای پیدا کردن جهت ها، یافتن یكی از آنها کافی است، زیرا می تواند مبنای پیدا کردن جهت های دیگر باشد. برای جهت یابی بدون ابزار و با استفاده از عناصر طبیعت روش های گوناگونی وجود دارد. در یک دسته بندی کلی، جهت یابی یا در روز انجام می شود و یا در شب. هر کدام از این ها، شیوه های متفاوتی دارند.
پیشنهاد کوهپیما: راهنمای شناسایی ردپای جانوران
جهت یابي در روز
پیدا کردن جهات با استفاده از خورشید
- قطعه چوبی را به صورت عمودی روی زمین قرار می دهیم (برای ثابت ماندن، بهتر است آن را کمی در زمین فرو کنیم). همچنین می توانیم، یک درخت، تیر برق و… را مبنا قرار دهیم.
- سایه سر چوب که بر زمین افتاده است را با یک تكه سنگ یا چیز دیگری نشانه گذاری می کنیم.
- پس از یک ربع ساعت دوباره سایه سر چوب را که تغییر کرده است علامت گذاری می کنیم.
- سپس دو نقطه را به وسیله خطی به هم وصل می کنیم و امتداد می دهیم. این خط جهت شرقی- غربی را نشان می دهد. نقطه اول در غرب نقطه دوم قرار دارد.
- اگر به هر نقطه از این خط، خطی عمود کنیم امتداد شمال و جنوب به دست می آید. همچنین اگر فرد ناظر پای چپ خود را روی علامت اول و پای راست خود را روی علامت دوم بگذارد، روی او به طرف شمال خواهد بود.
جهت یابي با ساعت عقربه ای
- نخست ساعت عقربه ای را با وقت محلی تنظیم می کنیم، سپس آن را طوری در دست می گیریم که سایه عقربه ساعت شمار که به طرف خورشید گرفته شده در زیر خودش قرار بگیرد.
- نیمساز زاویه ای را که عقربه ساعت شمار با عدد 12 می سازد، رسم می کنیم.
- نیمساز زاویه، جنوب را نشان می دهد.
نکته مهم: باید به یاد داشته باشیم که در نیم کره جنوبی، نیمساز رسم شده شمال را نشان می دهد.
چنانچه ساعت عقربه ای همراهمان نبود، می توانیم با دو تکه چوب کوتاه و بلند و یا دو باتوم که کوتاه و بلند باشند ساعت را شبیه سازی کنیم و سپس زمان منطقه را با آن ها تنظیم کرده و مراحل بعدی را با روش بالا انجام دهیم.
جهت یابي در شب
بهتری ابزار پیدا کردن جهت ها در شب ماه و ستارگان هستند. بنابر این به عنوان یک کوهنورد لازم است آشنایی کمی با ستاره ها و صور فلکی (پیکرهای آسمانی) و سیر گردش ماه داشته باشیم.
پیدا كردن جهت شمال به وسیله ستاره قطبي
ستاره قطبی یا جُدَی (Polaris) بهترین و دائمی ترین وسیله برای پیدا کردن جهت شمال در نیم کره شمالی است. هنگامی که رو به این ستاره بایستیم، رو به شمال جغرافیایی ایستاده ایم. برای تشخیص این ستاره باید از صورت های فلكی دب اكبر یا دب اصغر و یا ذات الکرسي به استفاده کنیم. پس بهتر است با این صورت های فلکی آشنا شویم.
صورت فلکی (پیکر آسمانی) چیست؟
مجموعه ستارگانی است که در کنار یكدیگر اشكال مختلفی را می سازند. به یاد داشته باشیم که صورت های فلکی ممکن است در بعضی از فصول سال در آسمان دیده نشوند.
صورت فلكی دب اصغر یا پیکر آسمانی خرس کوچک
این صورت فلکی از هفت ستاره به شكل آبگردان (ملاقه) درست شده است که دسته آن دم خرس را نشان می دهد و ستاره قطبی پرنورترین و انتهایی ترین ستاره روی دسته آن است.
صورت فلكی دب اکبر یا پیکر آسمانی خرس بزرگ
این مجموعه هم شامل هفت ستاره به شكل آبگردان (ملاقه) است که اگر فاصله دو ستاره انتهایی آبریز ملاقه را به طور فرضی پنج برابر کنیم به ستاره قطبی می رسیم.
همان طور که از نام این دو پیکر آسمانی پیداست، آبگردان بزرگ تر دب اکبر و آبگردان کوچک تر دب اصغر است.
صورت فلکی ذات الکرسی
این پیکر آسمان شبیه حر,ف انگلیسی W و یا M است. برای یافتن ستاره قطبی با این پیکر آسمانی، ابتدا ستاره مرکزی حرف انگلیسی را در نظر می گیریم. سپس خطی فرضی از سمت باز شدن رسم می کنیم. این خط را تقریبا پنج برابر فاصله بین ستاره مرکزی و یکی از ستاره های کناری اش ادامه می دهیم. در انتهای این خط درخشان ترین ستاره، ستاره قطبی است.
پیدا كردن جهت با پیکر آسمانی خوشه پروین
این صورت فلکی، از حدود پانزده ستاره تشکیل شده است که به شكل خوشه انگور دیده می شوند. این ستارگان مانند خورشید از شرق به طرف غرب در حرکت دیده می شوند، دم این پیکر آسمانی همیشه به طرف مشرق است.
پیدا كردن جهت با پیکر آسمانی بادبادكي
این صورت فلکی همان طور که از نامش پیداست شبیه بادبادک دیده می شود. این دسته ستاره از شرق به غرب در حرکت دیده می شوند. دنباله این بادبادک! جنوب را نشان می دهد.
پیدا كردن جهت با استفاده از اشکال ماه
می دانیم که ماه در یک فرایند 30 روزه از هلال به بدر و سپس دوباره به شکل هلال در می آید. در نیمه اول (پیش از آن که بدر کامل شود) برآمدگی هلال به طرف غرب و فرورفتگی آن به طرف شرق است. در این مدت ماه از غروب آفتاب تا نیمه شب در آسمان دیده می شود. در نیمه دوم (زمانی که بدر دوباره به هلال بازمی گردد)، برآمدگی هلال به طرف شرق و فرورفتگی آن به طرف غرب است و از نیمه شب تا بامداد در آسمان دیده می شود.
وقتی با این روش شرق و غرب را تشخیص دادیم، می توانیم شمال جغرافیایی را بیابیم.
جهت یابی با گیاهان
راه دیگر جهت یابی با عناصر طبیعی، مشاهده گیاهان است. به عنوان مثال، در نیمکره شمالی، خزه تمایل دارد در مرطوب ترین و تاریک ترین مناطق رشد کند که در سمت شمال درختان و کوه ها و صخره هاست. همچنین در یک کوه، سمت شمالی از نظر پوشش گیاهی، رطوبت و برف فراوان تری دارد و یا برف در شیب جنوبی زودتر از بین می رود.
راه دیگر جهت یابی، نگاه کردن به حلقه های درختان بریده شده است. این حلقه ها در سمتی که بیشتر آفتاب دریافت می‌کند رشد بیشتری دارند، بنابراین سمتی که حلقه ها تنگ تر هستند شمال است، در حالی که جایی که جداتر هستند جنوب را نشان می دهد.
بخوانید: آشنایی با انواع ابر
با چشم های باز در طبیعت گام برداریم
همه ما می دانیم که نقاط دیدنی و عناصر طبیعت چقدر به عنوان امکانات جهت یابی مهم هستند. بنابراین باید در صعودهایمان همیشه با چشمان باز در طبیعت گام برداریم و تا جایی که می توانیم جزئیات را به خاطر بسپاریم. به عنوان مثال، درختان با ویژگی های خاص، رودخانه با خمی چشمگیر یا یک صخره که در کوهنوردیمان به آن ها برخوردیم، همه اینها می توانند به ما کمک کنند تا راه خود را گم نکنیم.
همچنین باید هر از گاهی به عقب نگاه کنیم و ببینیم از کجا آمده ایم. عوارض زمین از جهت مخالف، اغلب متفاوت دیده می شود. با توجه به این نکات، راه بازگشت را بسیار آسان تر خواهیم یافت. ما معمولا زمانی گم می شویم که دیگر نمی توانیم ردیابی کنیم و به یاد بیاوریم از کجا آمده ایم.
یافتن جهت در طبیعت
جهت یابی شاید آغاز یافتن مسیر باشد. پس از آن باید با کمک نقشه و قطب نما راه خود را بیابیم. به یاد داشته باشیم: استفاده از نقشه و قطب نما کهنه و قدیمی نیست. هر کسی می تواند برای جهت یابی از یک برنامه موبایل و یا یک دستگاه GPS استفاده کند، اما همه توانایی استفاده درست از نقشه و قطب نما را ندارند.
«کارلوس پائونر» کوهنورد اسپانیایی می گوید: «من بیشتر کوه ها را روی نقشه ها سفر کرده ام تا با پاهایم و برای مدت طولانی مسیرها و امکانات بی پایان کوهستان را تصور کرده ام».
این تجربه گران بها را باید در گوشه ذهنمان حفظ کنیم تا پیش و هنگام برنامه ریزی آن را به کار ببندیم و صعودمان را با خاطره ای خوش به پایان ببریم.
